O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 
 
 
Diabetni davolashda qo‘llaniladigan ba'zi vositalarning kimyoviy tuzilishi 
 
Ta'siri davomli bo‘lgan dori vositalar qatoriga g l i b e n k l a m i d (maninil) va 
g l i p i z i d ham kiradi. Ta'sir mexanizmi bo‘yicha ular butamid va 
xlorpropamidga o‘xshashdir. Asosiy farqi bu farmakokinetikasiga taaluqlidir. 
Ularni bir kunda bir marta ovqatlanishdan 30 min avval qabul qilinadi. Ta'siri 
tezroq yuzaga chiquvchi dori vosita glipizid hisoblanadi. Dori vositani bemorlar 
yaxshi qabul qiladilar. Ular dispepsik buzilishlar (ko‘ngil aynash, qayt qilish, 
diareya va boshqalar), teri allergik reaksiyalar, kamdan kam holda qon hosil 
bo‘lishini susayishini chaqirishlari mumkin. 

---

- 658 -
Sulfanilmochevina hosilalarining farmakokinetikasi 
D
o
ri
v
o
si
ta
N
is
b
iy
fa
o
ll
ig
i 
1
G
ip
o
g
li
k
emi
k
ta'
si
rn
i 
ri
v
o
jl
an
is
h
t
ezl
ig
i 
Bi
o
d
o
st
u
p
n
o
st
t
½
so
at
2
T
a's
ir
d
av
o
ml
il
ig
i 
, 
s 
Z
ard
o
b
o
q
si
ll
ar
i 
b
il
an
bo
g‘
la
n
is
h
i 
%
Fao
l 
me
tab
o
li
tl
ar
h
o
si
l 
bo
‘l
is
hi
Izo
x
Butamid 
1
3-5 
85
-
95 
4-6 6-12 96 
Qalqonsimon bezda 
yod shimilishini 
buzishi mumkin 
Xlorpropa
mid 
4-5 
3-5 
>9
0 
30-
36 
24-
72 
96 
+ 
Suvni ushlanib 
qolishi, giponatrie-
miya,etil 
spirtini 
oksidlanishini 
buzilishi 
Glibenkla
mid 
150-
200 
3-5 
64
-
90 
1-
12 
12-
24 
97-
98 
Kuchsiz 
diuretik 
ta'sir 
Glipizid 
100 
1-3 
95 2-4 10-
24 
98-
99 
Kuchsiz 
diuretik 
ta'sir 
_______________________________________________ 
1 
Faolliklari o‘rtacha terapevtik dozalarini taqqoslash asosida berilgan. Maksimal 
gipoglikemik ta'siri bo‘yicha (qo‘llangan terapevtik dozalarda) xloropamid, 
glibenklamid va glipizid tahminan tengdirlar. Butamid kamroq samaradordir. 
2 
Modda konsentratsiyasini qon zardobida 50 % ga kamayishi 
Sulfonilmochevina unumlariga g l i k l a z i d (diabeton) ham kiradi. U qonda 
glyukoza miqdorini kuchli darajada kamaytiradi va ovqat qabul qilingandan 
boshlab to insulin sekretsiyasini boshlanishigacha bo‘lgan vaqtni qisqartiradi. 
Dori vosita shunisi bilan ahamiyatliki u gipoglikemik ta'sir bilan bir qatorda 
mikrotsirkulyatsiyaga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi, chunki glikazid trombotsitlar 

---

- 659 -
agregatsiyasini 
susaytiradi. 
Hamda 
tomirlar 
devori 
o‘tkazuvchanligini 
mo‘tadillashtiradi. Tana vaznini oshirmaydi, aksincha uni kamaytiradi (albatta 
ovqat qabul qilishni to‘g‘ri tashkil etilgan holda).
Gliklazid ovqat hazm qilish traktidan yaxshi so‘riladi. Qon zardobida eng 
katta konsentratsiyasi tahminan 4 soatdan keyin aniqlanadi. Ko‘p qismi zardob 
oqsillari bilan bog‘lanadi. Jigarda metabolizmga uchraydi. t
½
tahminan 12 soat. 
Asosan metabolitlar ko‘rinishida buyrak orqali ajraladi. Noxush asoratlar sifatida 
dispepsik o‘zgarishlar, kamdan-kam hollarda trombotsitopeniya, leykopeniya, 
agranulotsitoz, anemiya, allergik reaksiyalar kuzatilishi mumkin. 
Sulfonilmochevina unumlarini 2-tipdagi qandli diabet (insulinga tobe 
bo‘lmagan) da qo‘llaniladi. 
R e p a g l i n i d (benzoy kislotasi hosilasi) shularga o‘xshab, insulin 
ajralishiga imkoniyat beruvchi dori vosita hisblanadi. Ovqatdan oldin ichiladi, 
ta’siri tez yuzaga chiqadi. Qonda maks. Kons. 1 soatda aniqlanadi, samarasi 
davomiyligi 5-8 soat. 
Enteral yo‘l bilan qo‘llashga yangi dori vosita D-fenilalanin hosilasi 
bo‘lgan n a t e g l i n i d (starliks) tavsiya etilgan. U asosan me'da osti bezining B-
hujayralaridagi ATF ga tobe bo‘lgan K
+
-kanallarini qamallaydi. Bunda yuzaga 
keluvchi membranalar depolyarizatsiyasi Ca
2+
kanallarini ochilishiga va insulin 
sekretsiyasini ortishiga olib keladi. Nateglinid ovqatdan oldin ichiladi. U tez va 
qisqa ta'sir etadi. Ichilganda uni tahminan 73% qonga o‘tadi. t
½
1.5s. Nateglinid 
jigarda metobolik o‘zgarishlarga uchraydi. Dori vosita va uning metobolitlarini 
ko‘p qismi, asosan buyrak orqali avvalgi 6 soat ichida ajraladi. 2-tipdagi qandli 
diabetda (postprandial
1
giperglikemiyani bartaraf etish uchun) ovqatdan keyingi 
insulin sekretsiyasining birinchi davrini kuchaytirish uchun qo‘llaniladi. Dori 
vosita yaxshi qabul qilinadi. Kamdan- kam hollarda gipoglekemiya rivojlanadi. 
Ovqat qabul qilingandan keyin ingichka ichakdan glyukoza darajasini 
boshqaruvchi - 
glyukozaga tobe bo‘lgan insulinotrop gormon
(GIP
2
) va 
glyukagonsimon peptid
(GLP-1
3
) ajraladi. Ular