O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

So‘lak bezlari faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar
 
So’lak bezlari faoliyatini boshqarish farmakologik asosi ularning 
innervatsiyasidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Xolinergik tizim qo’zg’alishi 
mo’l,suyuq so’lak ajralishiga olib keladi. Xolinoblokatorlar esa so’lak 
ajralishini susaytiradilar.
Kuchaytiruvchilar:
 
pilokarpin, karboxolin, antixolinesteraz vositalar-prozerin;
Susaytiruvchilar: 
atropin
.
Asosan gipersalivatsiyada qo‘llaniladi (gijjalar invaziyasi, parkinsonizm, 
og‘ir metall tuzlari bilan zaharlanganda) 

---

- 485 -
9.2.Me’da funksiyalarini buzilishida qo‘llanuvchi vositalar
 
Me’daning sekretor va motor funksiyalari adashgan nerv va MIT 
gormonlari orqali boshqariladi. M-n: gastrin, gistamin. Adashgan nervni 
qo‘zg‘atilsa, me’da sekretsiyasi kuchayadi. Ko‘pgina organizmda hosil 
bo‘luvchi moddalar (sekretin, xoletsistokinin–pankreozimin, prostaglandin E
2
, 
ichak tomirlarini faollashtiruvchi peptid VIP va me’da sekretsiyasini 
susaytiruvchi peptid GIP) aksincha me’da sekretsiyasini pasaytiradi. (VIP- 
Vasoactive intestinal peptid), (GIP-Gastric inhibitory peptide) 
Me’da shirasining ovqat hazm qilish xususiyatini keraklicha ta’minlash 
uchun, me’da bezlariga farmakologik ta’sir ko‘rsatishi kerak. Ushbu bezlarni 
faolligi susayganda, kuchaytiruvchi vositalar yoki o‘rnini oluvchi vositalar 
qo‘llashi kerak .Giperfunksiyasida esa, aksincha ingibitorlar qo‘llaniladi.
Gastrin, gistamin va ekstraktiv moddalar asosan tashxis qo‘yish 
maqsadida qo‘llaniladi. Agar me’da sekretsiyasining susayishi funksional 
o‘zgarishlar tufayli yuzaga kelgan bo‘lsa, ushbu vositalar me’da shirasini 
ajralishini kuchaytiradilar, lekin organik jarohat tufayli bo‘lsa, bunday 
bo‘lmaydi. Tashxis uchun eng yaxshi vosita bo‘lib, gastrin hisoblanadi. U ovqat 
qabul qilingandan keyin me’daning antral qismida hosil bo‘lib, qonga so‘riladi 
va me’daning fundal qismidagi bezlarga ta’sir ko‘rsatib, ularda sekretsiya 
jarayonini kuchaytiradi. Gastrin ta’sir kuchi bo‘yicha gistamindan ancha kuchli 
bo‘lib, tanlab ta’sir etadi. Gastrin gistamin kabi HCl va pepsinogenni, Kaslning 
ichki omilini ajralishini, hamda me’da osti bezi sekretsiyasi va o‘t hosil 
bo‘lishini kuchaytiradi. Tibbiyot amaliyotida sintetik gastrin-pentagastrin 
qo‘llaniladi. U 2 polipeptiddan iborat bo‘lib, har biri 5 ta aminokislotadan iborat, 
gastrin molekulasi esa 17 aminokislotadan iborat. 
Gistamin
 
– H
2
retseptorlarini qo‘zg‘atib, me’da shirasi va uning 
javharliligini kuchli darajada oshiradi. Gistaminning ta’sir doirasi keng. U qon 
bosimini pasaytiradi, kapillyarlar o‘tkazuvchanligini oshiradi, bronxospazm 
chaqiradi, ichak spazmiga olib keladi. Shu sababli gistaminni kiritishdan avval, 

---

- 486 -
bemorlarga antigistamin vosita beriladi, chunki ular gistaminning me’da 
shirasiga ta’siridan boshqa o‘zgarishlarni bartaraf etadilar. CO
2
gazi bilan 
gazlangan ma’danli suvlar ham me’da sekretsiyasini oshiradilar va ular davo 
sifatida qo‘llaniladi. Me’da shirasini ishlab chiqarish keskin kamaysa yoki 
umuman ishlab chiqarilishi to‘xtasa, uning o‘rniga tabiiy me’da shirasi (Succus 
gastricus naturalis), pepsin (Pepsin – 0.2-0.5 g), suyultirilgan xlorid kislotasini 
(Acidum hydrochloridum dilutum) ishlatish mumkin. Tabuletta Acidum-pepsini 
(1 qism pepsin va 4 qism atsidin–betain gidroxolidindan iborat bo‘lib, me’dada 
gidrolizlanadi va erkin HCl hosil bo‘ladi). Tabobatda me’da shirasi, atsedin-
pepsin tabletkalari va pepsin asosan axiliya, gipoatsid holatlarda qo‘llaniladi .