O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

fepranon, dezopimon
. 

izoindol unumlari 
mazindol
2)
Serotoninergik sistemaga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar (MNS ni 
susaytiruvchilar): 
fenfluramin
. 
Achchiqlar o‘simliklardan ajratilgan, achchiq ta’mga ega bo‘lgan 
glikozidlar. Ular og‘iz bo‘shlig‘i va tildagi retseptorlarni qo‘zg‘atib, reflektor 
yo‘l bilan me’da shirasini ajralishini kuchaytiradilar, ishtahani oshiradilar va 
ovqatni hazm bo‘lishini yaxshilaydilar. Achchiqlarni gipoatsid va surunkali 
atrofik gastritlarda, asab xastaliklarda yuzaga kelgan anoreksiyalarda, 
operatsiyalardan keyingi davrda qo‘llaniladi. 
Achchiq ermon tindirmasi – tarkibida absintin alkaloidi va absentol – efir 
moyi bor. Ochlik (ochiqish) markazi qo‘zg‘aluvchanligini reflektor oshiradi. 
Undan keyin qabul qilingan ovqatga bo‘lgan me’da sekretsiyasining murakkab 
reflektor bosqichini kuchaytiradi. Lekin achchiqlarning o‘zlari me’da shirasini 
ajralishini kuchaytirmaydi. Bu guruhga erbaxo (gorichavka), zubturum 
(podorjnik), buznoch (bessmertnik), garmdori, apilak, ishtaha choyi va 
boshqalar ham kiradi.
Insulin
–
qonda glyukoza miqdorini pasaytiradi va ochlik hissini 
kuchaytiradi, chunki to‘qlik markazida maxsus «glikoretseptorlar» bo‘lib ular 
arteriya va vena qonidagi glyukoza miqdorining farqiga sezgirdirlar. Shu tufayli 
glyukagon giperglikemiya hisobiga ishtahani pasaytiradi, shirin choy ham 
shunday xususiyatga ega, ishtahani ba’zi psixotrop vositalar (aminazin, 
amitriptilin, karbonat litiy), neyrotrop gipotenziv vositalar (gemiton – klofelin) 
ham kuchaytiradilar. Bundan tashqari ishtahani anabolik gormonlar ham 
oshiradilar.
Anoreksigen vositalar 
Bu guruh vositalari(an – bartaraf etish, orexis - ishtaha) asosan alimentar 
semizlikda qo‘llaniladi. Semizlik ko‘pgina xastaliklar – patologiyalarni 

---

- 483 -
kechishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, chunki unda modda almashinuvi va yurak 
tomir sistemasi buziladi. Semizlikni bartaraf etishning eng samarador usuli bu 
ovqat iste’mol qilishni cheklashdir. Lekin buni amalga oshirishga ochlik hissi 
to‘g‘onoq bo‘ladi. Ana o‘sha og‘ir kechuvchi ochlik hissini bartaraf etish uchun 
anoreksigen vositalar qo‘llaniladi.
Fenamin
–
markaziy va periferik adrenomimetik xossasiga ega 
bo‘lganligidan, to‘qlik markazini qo‘zg‘atib ochlik hissini susaytiradi. Lekin 
fenamin kuchli psixostimulyator bo‘lganligi sababli uyqusizlik, bezovtalanish, 
taxikardiya va qon bosimini oshiradi. Bu bilan bir qatorda unga tobelik 
rivojlanadi, chunki eyforiya chaqiradi. Shu sababdan bu dorini anoreksigen 
vosita sifatida qo‘llash mumkin emas. Lekin fenaminning unumlari sintezlangan 
bo‘lib, ular ko‘proq tanlab anoreksigen ta’sir ko‘rsatadilar.
Fepranon
 
– fenaminga nisbatan MNSga kuchsizroq ta’sir ko‘rsatadi 
(qo‘zg‘atadi). Periferik adrenergik strukturalarga kamroq ta’sir etadi.
Qo‘llanilishi: alimentar semirish, adepozogenital distrofiya, gipoterioz va 
boshqa turdagi semizliklarda. Fepranon bilan davolash quvvati past bo‘lgan 
parxez va ochlik kunlarini o‘tkazish bilan birgalikda olib boriladi. Bemorlar 
fepranonni yaxshi qabul qiladilar. Davolash 1,5-2 oy davom etadi. 
Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlar: yuqori darajadagi xafaqon xastaligi 
(GB), kuchli darajada miya va koronar qon aylanishining buzilishi, miokard 
infarkti, tireotoksikoz, glaukoma, gipofiz va buyrak usti bezining xavfli 
o‘smalari, qandli diabet, psixozlar, tutqanoq xastaligi, uyquning buzilishlari. 
Fepranonni MAO ingibitrollari nialamid bilan birga qo‘llash mumkin emas. 
Dezopimon – fepranonga o‘xshash. Anoreksigen ta’siri MNS ni kuchli 
qo‘zg‘atmay yuzaga chiqadi, qon bosimini kuchsiz darajada oshiradi.
Ko‘rsatmalar: fepranonnikiga o‘xshaydi. 
Mazindol
 – 
fenamin kabi MNSni qo‘zg‘atadi. Undan 5-10 marta kuchli.

---

- 484 -
Ta’sir mexanizmi: adrenalin va noradrenalinni presinaptik membranadan 
ajralishini oshiradi, ularni qayta neyronal shimilishini kamaytiradi. MITdan 
triglitseridlarni so‘rilishini kamaytiradi, ularni sintezini susaytiradi, xolesterin 
miqdorini qonda kamaytiradi, o‘rtacha antidepressiv ta’sirga ega. Kam quvvat 
parxezga rioya qilishni osonlashtiradi.
Noxush ta’siri: uyquni buzilishi, og‘iz qurishi, ko‘ngil aynash, qabziyat, 
allergik reaksiyalar, asabiylashish. 
Fenfluramin
 
– MNSga sedativ ta’sir ko‘rsatishi bilan ajralib turadi. Qon 
bosimini o‘zgartirmaydi.
Ta’sir mexanizmi: bosh miyada serotonin miqdorini kamaytiradi, chunki 
uni ajralishini oshiradi, qayta neyronal so‘rilishni kamaytiradi va almashinuvini 
kuchaytiradi. Bundan tashqari fenfluramin dofamin retseptorlarini susaytiradi. 
Dori vosita periferik to‘qimalarda glyukozani o‘zlashtirishini oshiradi, 
triglitseridlarni MITdan so‘rilishini va ularni sintezini pasaytiradi. Lipolizni 
kuchaytiradi.
Noxush ta’siri: doriga tobelik, uyquchanlik, depressiya, MITning 
yallig‘lanishi. Katta dozalarda kayf beradi. Ba’zan doriga qaramlik rivojlanadi.