O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

Adabiyotlar 
1. Ladijenskaya T.A. Bog
ʻ
langan nutq // Sinfda nutqni rivojlantirish usullari Rus tili. - M., 
1980 yil. 
2. Levina R.E. Nutq rivojlanmagan bolalarda yozuvning buzilishi. - M., 1961 yil. 
3. Leontev A.A. Aloqa psixologiyasi. - Ed 2. - M., 1997 yil. 
4. Leontev A.A. Psixolingvistika asoslari. - M., 2003 yil. 
5. Vigotskiy L.S. Fikrlash va nutq // Sobr. Op .: 6 jildda .-- M., 1982. - T. 2. 
6. Gluxov V.P. Psixolingvistika asoslari. - M., 2005 yil. 
7. Luriya A.R. Til va ong. - Ed 2-chi. - Rostov-Donu, 1998 yil. 
8. Luriya A.R. Yozuv psixofiziologiyasiga oid insholar. - M., 1950 yil. 
9. Tsvetkova L.S. Afaziya va reabilitatsiya mashg
ʻ
ulotlari. - M., 1988 yil. 
10. Elkonin D.B. Talabalarning og
ʻ
zaki va yozma nutqini rivojlantirish // Rivojlanish va 
ta'lim psixologiyasi bo
ʻ
yicha o
ʻ
qishlar. - M., 1978. - T.1. 
 
TIBBIY TERMINLARNI QO
ʻ
LLASHDA SHIFOKOR NUTQ MADANIYAT
D. Ro
ʻ
zimatova,
 O
ʻ
zMU magistranti 
Annotatsiya
. Ushbu maqolada shifokor va bemor o
ʻ
rtasidagi muloqotda lingvokulturologiya-
ning o
ʻ
rni,ahamiyati haqida fikrlar bildirilgan. Tibbiy etika, shifokordagi nutq madaniyati, ayrim 
terminlarning ishlatilish sabablari izohlangan. 
Kalit so
ʻ
zlar
: 
tibbiy deontologiya, lingvokulturologiya, evfemizm, tabu, shifokor nutqi, nutq 
madaniyati 
Nutq-fikrimiz, bilimimiz, munosabatlarimiz va dunyoqarashimizning so
ʻ
zlar orqali ifodala-
nishidir. So
ʻ
z-bu qurol,so ‗z-bu tig
ʻ
,so
ʻ
z-bu malham. Qadimdan so
ʻ
z buyuk shifobaxsh kuch-
qudratga ega bo
ʻ
lib kelgan hamda ‖avvalo,so
ʻ
z bo
ʻ
lgan―degan qarashlar ham mavjud.Ilohiyotda 
borliq ilohiy ―Kun!‖ (ma‘nosi ―Yaral!‖) xitobidan so
ʻ
ng dunyo yaralgan, degan ma‘lumotlar bor. 
So
ʻ
z, avvalo, amal. Aytilgan so
ʻ
z esa bir kun kelib bajarilishi,bajarilgan amal bir kun kelib ayti-
lishi mumkin. So
ʻ
zning qudrati esa ana shunda. Biz so
ʻ
z yuritmoqchi bo
ʻ
lgan tibbiy nutq ham 
inson salomatligi va hayotida muhim o ‗rin tutadigan sohalardan biridir. Mashhur yunon hakimi 
Buqrot ―Inson ruhini davolamay, tanga shifo berib bo
ʻ
lmaydi‖, deb ta‘kidlaganida aynan ‖so
ʻ
z‖ni 
nazarda tutgan. Darhaqiqat,turli kasalliklar ruhiyatda u yoki bu o
ʻ
zgarishlarni vujudga keltiradi, 
bu esa bemorlar bilan muloqotda o
ʻ
z ifodasini topadi. Inson aqliy va fiziologik faoliyatining 
mevasi –nutq orqali bu muloqot namoyon bo
ʻ
ladi. Zamonaviy tibbiyotda shifobaxsh omil sifatida 

---

112 
so
ʻ
zning ahamiyati yanada ortdi. Muloqotning yuqori madaniyatli darajada bo
ʻ
lishi tibbiyot 
xodimidan yuksak ruhiy manbani ,yuqori madaniyatni, o
ʻ
ta nozik darajadagi sezgirlikni, bilimni, 
matonatni va hatto ba‗zida aktyorlik darajasidagi mahoratni talab etadi. Qadimgi hind tabibi 
Sushrata: ―So
ʻ
z muloyim, yoqimli va umidvor qila oladigan, ruhga taskin berguvchi bo
ʻ
lmog
ʻ
i 
lozim‖, deb yozgan edi [5.21]. Bu fikrlar hozirgi zamonda ham dolzarbdir.
O
ʻ
zbek tilshunosligida til madaniyatiga alohida e‘tibor qaratilmoqda va lingvistikaning 
lingvokulturologiya sathi taraqqiy etmoqda. Mazkur yo
ʻ
nalishning asosiy obyekti madaniyat va 
til aloqadorligini, ularning o
ʻ
zaro bog
ʻ
lanishi, o
ʻ
zaro ta‘sirini bir butun yaxlit tizim sifatida o
ʻ
rga-
nishdan iborat. Kasbiy sohalar bilan bog
ʻ
liq nutq ham uslubshunoslik, ham lingvokulturologiya 
aspektida ishlanishi zarur bo
ʻ
lgan muammo sanaladi. So
ʻ
z shifokor bilan bemor aloqasini o
ʻ
rna-
tishda muhim ahamiyat kasb etadigan, muvaffaqqiyatli davolashga yordam beradigan vositadir. 
Nutq madaniyati shifokorning umumkasbiy mahorati uchun zaruriy shartlardan biridir. Shuning 
uchun tibbiy jarayonning doimiy ishtrokchilari, tadqiqotchilar (psixolog, tilshunoslar)doimo 
tibbiy faoliyatning lingvomadaniy aspektiga qiziqib kelishgan. Tibbiyot sohasining lingvoma-
daniy aspekti tibbiyot deontologiyasi, psixoterapiya, tibbiy etika masalalari bilan chambarchas 
bog
ʻ
liq.
Tibbiyot deontologiyasi – tibbiyot xodimlarining kasbga aloqador etikasi, dori-darmon, 
umuman, davoning tasirini oshirishga qaratilgan xulq-atvor taomillari. Deontologiya, ya‘ni 
kishining xulqi, odobi haqidagi tushuncha 16-asrning boshlarida ingliz faylasufi va iqtisodchisi 
L.Bentam tomonidan taomilga kiritilgan. Tibbiyot deontologiyasiga oid ma‘lumotlar uzoq 
tarixga ega. Tibbiyot deontologiyasi shifokor bilan bemor o
ʻ
rtasidagi, shifokor va uning kasb-
doshi o
ʻ
rtasidagi hamda shifokor va bemorning yaqinlari o
ʻ
rtasidagi munosabatlarni o
ʻ
z ichiga 
oladi. Tibbiyot nutqi va unda ishlatiladigan evfemizmlar, ibora va ifodalar o
ʻ
rganilishi zarur 
bo
ʻ
lgan jabhalardan biridir[1.73]. 
Shu o
ʻ
rinda aytish mumkinki, shifokorlar bemorga tashxis qo
ʻ
yishda uning sog
ʻ
lig
ʻ
iga ta‘sir 
etmaydigan tilda yumshatib, muloyimlik bilan kasallikni o
ʻ
zgacha ifodada aytadilarki, bu tib-
biyot ta‘limida linvokulturologiyaning o
ʻ
z ta‘siri borligidan dalolat beradi.Jumladan, shifokor 
nutqida ayrim evfemizmlarga to
ʻ
xtalib o
ʻ
tish lozim, deb topdik. Evfemizm – ifodaga ijobiy yon-
dashuv keltirish maqsadi bilan amalga oshiriladi. 
―Evfemizm‖ – (yunoncha ―euphemismos‖ – yaxshi gapirmoq) narsa – hodisaning ancha 
yumshoq shakldagi ifodasi; qo
ʻ
pol, beadab so
ʻ
z, ibora va tabu o
ʻ
rnida qo
ʻ
pol botmaydigan so
ʻ
zni 
qo
ʻ
llash [2.33].Tabuga uchragan so
ʻ
z yoki ibora o
ʻ
rnida to
ʻ
g
ʻ
ridan to
ʻ
g
ʻ
ri evfemizm qo
ʻ
llanadi, 
ya‘ni ma‘lum so
ʻ
zga tabuga uchragan lug
ʻ
aviy birlikning ma‘nosi yuklanadi, u evfemistik ma‘no 
bo
ʻ
lib qoladi. Tabu so
ʻ
zi birinchi marta ingliz kapitani J.Kok 1777-yilda Poleneziyadagi Tonga 
orolida aniqlagan.Tonga tilidagi ―ta‖ belgilamoq, ajratmoq, ―pu‖ butunlay so
ʻ
zlaridan kelib 
chiqqan bo
ʻ
lib, ―butunlay ajratilgan‖, ―man etmoq‖, ―taqiqlamoq‖ ma‘nosini anglatadi[3.122]. 
Tibbiyot amaliyotida qo
ʻ
rquv, uyat, noqulaylik, nafrat kabi salbiy his uyg
ʻ
otadigan kasallik 
nomi va u bilan bog
ʻ
liq voqea-hodisalar ham uchrab turadi.Mana shunday birliklar shifokor 
nutqida o
ʻ
z evfemizmiga almashadi.Masalan,