O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

О
ʻ
ZBEK TILI VA ADABIYOTI О
ʻ
QITUVCHILARINI TAYYORLASH 
MUAMMOLARI 
R. Mahmudov, GulDU 
professori, f.f.n. 
 
Mamlakatimizda unvonlar juda kо
ʻ
p. Lekin bularni ichida eng katta obrо
ʻ
-e‘tiborga sazovor 
bо
ʻ
lgani о
ʻ
qituvchilik, ustozlik unvonidir. О
ʻ
qituvchilik, ustozlik eng yuksak unvon. Ammo 
hamma diplomi borlar ham bu unvonga munosib kо
ʻ
rilavermaydi. Ayni, mamlakat taraqqiyotini 
ta‘minlovchi barkamol, komil, yetuk insonlar maktabda bilim, ta‘lim, tarbiya orqali shakllantiri-
ladi. Shuning uchun ham о
ʻ
qituvchidan qaysi fan bо
ʻ
yicha mutaxassis bо
ʻ
lishidan qat‘iy nazar 
katta mas‘uliyat, bilim, savodxonlik zarur bо
ʻ
ladi. Boshqa bironta fan mutaxassislikni kam-
sitmagan holda aytish mumkinki, о
ʻ
zbek tili va adabiyoti fani о
ʻ
qituvchisining mas‘uliyati niho-
yatda katta. 
Ona tili – millatning ruhi, til – davlat timsoli, mulki – deydilar donishmandlar. Til – mil-
latning faxri, g‗ururi, qiyofasining birligini uning tarixi haqida ma‘lumot beruvchi vosita sana-
ladi. Til – millatning boyligi, tuganmas xazinasi, kо
ʻ
zgusidir. Til – har bir millat madaniyatning 
oynasidir. Adabiyotshunos Sultonmurod Olim aytganlaridek, til – barcha fanlarni о
ʻ
qish, uqish, 
о
ʻ
zlashtirish vositasidir. 
2019-yil 22-oktyabrda О
ʻ
zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 
―О
ʻ
zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora-tadbirlari 
tо
ʻ
g‗risida‖gi farmoni qabul qilindi. Farmonga muvofiq 21 -oktyabr yurtimizda 
“О
ʻ
zbek tili 
bayrami kuni” 
deb belgilandi
131
. [1.1] 
Mamlakatimiz oliy о
ʻ
quv yurtlarining nofilologik yо
ʻ
nalishlarda о
ʻ
zbek tili, о
ʻ
zbek adabiyoti, 
notiqlik san‘ati va nutq madaniyati fanlarini о
ʻ
qitish zarurligi kо
ʻ
rsatib о
ʻ
tilgan. 
2020-yil 30-sentyabr kungi tantanali marosimda Prezidentimiz ―О
ʻ
qituvchi va murabbiylar – 
yangi О
ʻ
zbekistonni barpo etishda katta kuch, tayanch va suyanchimizdir‖, – dedilar. ―Yangi 
О
ʻ
zbekiston ostonasi maktabdan boshlanadi‖. Mamlakatda о
ʻ
qituvchilar mehnat qilishadi. Fan 
о
ʻ
qituvchilari ichida о
ʻ
zbek tili va adabiyoti о
ʻ
qituvchilariga ancha og‗ir. Chunki О
ʻ
zbek tili 
barcha fanlarni о
ʻ
qitishda- tushuntirishda kerak bо
ʻ
ladi. О
ʻ
zbek tilini, о
ʻ
zbek adabiyotini yaxshi 
bilmaydigan har qanday о
ʻ
qituvchi о
ʻ
z fanini о
ʻ
quvchilarga yaxshi tushuntirib bera olmaydi. 
Matematika, fizika, ximiya, biologiya xatto jismoniy tarbiya darslarida ham о
ʻ
qituvchilarga 
о
ʻ
zbek tilini puxta bilish zarur bо
ʻ
ladi. Afsuski, о
ʻ
rganishlar kо
ʻ
plab о
ʻ
qituvchilarda savodsizlik 
mavjudligini kо
ʻ
rsatmoqda. О
ʻ
zbek tili va adabiyoti fani о
ʻ
qituvchilaridan diktant olinganda 
131
Мирзиѐев Ш. Ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғри-
сида‖ги фармони. 2019 йил 21 октябр. 

---

156 
sakson foizdan ortig‗i qoniqarsiz baho olganlar. Maktabda о
ʻ
n yildan buyon faoliyat yuritayotgan 
о
ʻ
zbek tili va adabiyot fani о
ʻ
qituvchisining matematika fani о
ʻ
qituvchisiga ―Ozod 
Sharofiddinovning g‗azallar, she‘rlar kitobini olib kelib bering‖ deganini qanday tushunish 
mumkin? Afsuski, Ozod Sharofiddinovni adabiyotshunos olim, tanqidchiligini bilmagan ona tili 
va adabiyot о
ʻ
qituvchisidan nima kutish mumkin. Universitetning – tuproqshunoslik yо
ʻ
nalishi 1-
kurs talabasini umuman о
ʻ
qish u yoqda tursin harf tanimasligini qanday tushunish kerak? Fidoyi, 
mehnatsevar, vijdonli, imonli, diyonatli о
ʻ
qituvchilar kо
ʻ
pligini e‘tirof etgan holda savodsiz 
о
ʻ
qituvchilar ham yо
ʻ
q emasligini unutmaslik zarur. 
Prezidentimiz ―О
ʻ
zbekistonda yangi uyg‗onish davri, ya‘ni Uchinchi Renessans poydevorini 
yaratishni о
ʻ
zimizga asosiy maqsad qilib belgiladik‖,
132
[2.1] dedilar. Bu ulug‗ niyatni, maqsadni 
amalga oshirish uchun birinchi galda savodxonlikka e‘tiborni qaratish zarur. Ikkinchidan, 
boshlang‗ich sinf о
ʻ
qituvchilari mas‘uliyatini tubdan qayta kо
ʻ
rib chiqish kerak. Uchinchidan, 
boshlang‗ich sinflarda faqat mutaxassislar faoliyat kо
ʻ
rsatishi shart. Tо
ʻ
rtinchidan, maktablardagi 
qarindosh-urug‗chilik, tanish-bilishchilikka, korrupsiyaga chek qо
ʻ
yish kerak. Beshinchidan, 
boshlang‗ich sinflarda va barcha sinflardagi Ona tili va adabiyot darslari faqat, an‘anaviy dars 
shaklida olib borilishiga e‘tibor qaratilishi zarur. Oltinchidan, mamlakatimizning 125 ta oliy 
о
ʻ
quv yurtida ona tili va adabiyot fani о
ʻ
qitilishi shart. Yettinchidan, oliy о
ʻ
quv yurtlarining bar-
chasida ―Notiqlik san‘ati va nutq madaniyati‖ fani
133
[3.1] о
ʻ
qitilishi kerak bо
ʻ
ladi. Chunki bar-
cha о
ʻ
qituvchilar, ziyolilar notiq bо
ʻ
lishi kerak. 
Takliflarim: 
1.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarni ijrosini ta‘minlash uchun maktablar-
dagi Ona tili va adabiyot fani dars soatlarini kо
ʻ
paytirish kerak. 
2.
Barcha oliy о
ʻ
quv yurtlarida kirish imtihonlariga ona tilidan diktant olishni qо
ʻ
shish 
kerak. 
3.
Ona tili va adabiyoti fani ijtimoiy-gumanitar fanlar tizimiga aloqadorligini hisobga olib, 
oliy о
ʻ
quv yurtlaridagi barcha mutaxassislar savodxonligini oshirish maqsadida bu fanni hech 
bо
ʻ
lmasa 20 soatdan о
ʻ
qitish zarur. 
4.
Prezidentning 2019-yil 21-oktyabrdagi farmoni ijrosini ta‘minlash maqsadida barcha 
nofilolgik yо
ʻ
nalishlarda ―Notiqlik san‘ati va nutq madaniyati‖ fani о
ʻ
qitilishini tashkil qilish 
kerak.