O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

antroponimika, toponimika, etnonimika.
Bu mikrotizim o
ʻ
z navbatida quyidagi guruhlarga ajraladi. Onomastikada leksikaning atoqli 
otlar tizimi o
ʻ
rganiladi. Atoqli otlar o
ʻ
z navbatida bir necha turlarga bo
ʻ
linadi. Masalan: kishi 
ismlari, familiyalari, laqab va taxalluslari; joy nomlari; jilg
ʻ
a, ko
ʻ
l, daryo, dengiz va okean nom-
lari; samoviy planetalar va ularning nomlari; har xil tashkilot va idora nomlari va boshqalar atoq-
li otlar tizimini tashkil qiladi. Shuning uchun onomastika ham yuqorida ko
ʻ
rsatilgani kabi ichki 
guruhlarga ajraladi.
Antroponimika
– onomastikaning bir bo
ʻ
limi bo
ʻ
lib, u kishi ismlari, familiyalari, laqab va 
taxalluslarini o
ʻ
rganadi. Shuning uchun ism, familiya, laqab, taxallus – barchasi 
antroponimlar
deyiladi. Antroponimlar ikki xil bo
ʻ
ladi: 
real antroponimlar 
va
noreal antroponimlar.
Real 
antroponimlarga hayot va turmushda mavjud bo
ʻ
lgan shaxslar, muassasalar va narsa-hodisalar 
bilan bog
ʻ
liq nomlar kiradi: 
Otabek, Mashhura, Olimov; Oybek (Muso Toshmuhammad o
ʻ
g
ʻ
li), 
36
Солнцев В.М. Язык как системно-структурное образование. – М.: Наука, 1977. – С. 79-80. 
37
Соссюр Ф.де. Труды по языкознанию. – М.: Прогресс, 1977. – С. 56-57. 

---

60 
Muhammad Yusuf (Muhammadjon Yusupov); Guliston davlat universiteti, Qarapchi mahallasi, 
Mirzo Ulug
ʻ
bek ko
ʻ
chasi; ―Yangi Sirdaryo‖ (gazeta nomi)
va boshqalar. Noreal antroponimlarga 
tushunchalarning nomi kiradi: 
Olloh, Parvardigor, Farishta, Pari, Alvasti, Dev
va boshqalar.
Antroponimlar 
individual antroponimlar 
va
 guruhiy antroponimlar
ga bo
ʻ
linadi
38
. Individual 
antroponimlarga alohida shaxslarning ismi, laqabi, taxallusi kirsa, guruhiy antroponimlarga esa 
bir oila a‘zolari, qarindosh-urug
ʻ
larning umumiy familiyalari, bir guruh yoki tabaqaga qarashli 
shaxslarga xos atoqli otlar kiradi.
Antroponimika, toponimika, etnonimika
terminlari 
onomastika 
giperonimining giponimlari 
bo
ʻ
lsa
39
, 
real antroponimlar 
va
noreal antroponimlar
termini 
antroponimika
giperonimining 
giponimlaridir. 
Individual antroponimlar 
va
 guruhiy antroponimlar
termini ham 
antroponimika
termini giperonimining giponimlaridir.
Yuqorida keltirilgan misolimizda 
real antroponimlar, noreal antroponimlar;
keyingi kel-
tirilgan misolimizda 
individual antroponimlar, guruhiy antroponimlar
terminlari munosabatidan 
giponimiya paradigmasi hosil bo
ʻ
ladi. Bu terminlarning biri boshqasiga nisbatan giponimdosh 
lug
ʻ
aviy birliklar hisoblanadi.
Leksikologiyaning joy nomlari tizimini o
ʻ
rganuvchi tarmog
ʻ
i 
toponimika
deb ataladi
40
. 
Toponimika urug
ʻ
, xalq yoki millat nomi bilan ataluvchi 
etnotoponimlar 
(Mang
ʻ
it, Qipchoq, 
O
ʻ
zbek va b.); kishi ismi, nasabi, taxallusi yoki laqabi bilan ataluvchi 
antrotoponimlar
(Sharof 
Rashidov, Sobir Rahimov, Oxunboboev va b.); hayvon, qush, parranda yoki biror-bir jonivor 
nomi bilan ataluvchi 
zootoponimlar
(Baliqchi, Tuyatepa, Qulonli va b.); o
ʻ
simliklar nomi bilan 
ataluvchi 
biotoponimlar
(Yakkatut, Jiydali, O
ʻ
rikzor va b). 
Etnotoponimlar, antrotoponimlar, 
zootoponimlar, biotoponimlar
terminlari 
toponimika 
giperonimining giponimlari hisoblanadi.
Keyingi bu guruhlar ham o
ʻ
ziga xos ―ichki‖ giperonim xarakterini kasb etib, ularning har 
biriga xos ma‘no va vazifasini o
ʻ
zida mujassam etgan giponimlarga ajraladi. 
Toponimlar
giperonimligining ko
ʻ
lami bular bilan cheklanmaydi, albatta. Bu toponimlarning 
har biri o
ʻ
ziga xos oraliq giperonimlar xarakterini kasb etib, joy nomi, suv nomi, tog
ʻ
nomi, dala 
nomi va shu kabi nomlar asosida yana boshqa giponimlarni o
ʻ
z ichiga oladi. Nomlangan 
ob‘ektning geografik turiga ko
ʻ
ra toponimlar:
a) 
oykonimlar
(turar joy ma‘nosida): qishloq, guzar, ko
ʻ
chalar nomi; 
b) 
polisonimlar
(shaharlar nomi): Guliston, Yangier, Shirin va b; 
v) 
gidronimlar
(suv ma‘nosida): Sirdaryo, Amudaryo, Chirchiq va b
41
;
g) 
oronimlar
(tog
ʻ
ma‘nosida): Pomir tog
ʻ
lari, Chotqol tog
ʻ
lari, Qurama tog
ʻ
lari va b; 
d) 
agrotonimlar
(dala ma‘nosida): Qo
ʻ
shtol, Quroqzor, Sultonhovuz va b; 
Oykonimlar, polisonimlar, gidronimlar, oronimlar, agrotonimlar
terminlari 
toponimika
giperonimining giponimlaridir.
Onomastika bu ichki turlari, tarmoqlari bilan cheklanmaydi. U yana boshqa ichki turlarga, 
tarmoqlarga bo
ʻ
linib ketaveradi.
Xullas, giperonimik va giponimik munosabatlar til birliklarining funktsiyaga kirishuvini 
ta‘minlovchi asosiy omillardan biridir. Shunisi ham borki, giperonim va giponim hodisalari biri 
boshqasi bilan qanchalik uzviy bog
ʻ
lilikka ega bo
ʻ
lishidan qat‘iy nazar, ular ierarxiya jarayoniga 
ko
ʻ
ra o
ʻ
zaro farq qiladi.