O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

 
ma‘ruzasidan keyin (Moskva,1996) kirib keldi. Faqat kompyuter asrigacha 
bo
ʻ
lgan korpus noelektron shaklda
 
bo
ʻ
lganligi, ma‘lumotlarni korpusdan topishning avtomatlash-
maganligi bilan xarakterlanadi. Korpus lingvistikasida bu davr raqamli texnologiya asrigacha 
bo
ʻ
lgan davr sanaladi. Mashhur tilshunos Panini (4-asr) tomonidan tuzilgan qadimgi hind gram-
matikasi shaklan noelektron, mohiyatan korpus metodiga asoslanganligi ta‘kidlanadi. Miloddan 
oldingi 5-4 asrlarda bu korpus folklor shaklida og
ʻ
izdan og
ʻ
izga ko
ʻ
chib kelgan. Kompyuter asri-

---

56 
gacha bo
ʻ
lgan ko
ʻ
plab korpuslar ham turli diniy muqaddas
 
kitoblar bilan bog
ʻ
liq. Ular orasida 
eng mashhuri Injil matnlari, ular atroflicha tadqiq etilganligi bilan ajralib turadi. Injilga asoslan-
gan she‘rlar ko
ʻ
rsatkichiga ega so
ʻ
zlar ro
ʻ
yxati 
simfoniya 
yoki 
konkordans 
degan nom bilan 
ma‘lum bo
ʻ
la boshladi. Bunday korpus ilk marotaba XIII asrda paydo bo
ʻ
ldi. Kompyuter asri-
gacha bo
ʻ
lgan korpus lingvistikasining yana bir davri XVIII-XIX asr, bu leksikografiya taraq-
qiyoti, lug
ʻ
atlar yaratilishi bilan bog
ʻ
liq. Bugungi kunda mashhur sanalgan lug
ʻ
atlarning aksa-
riyatini muallif illyustrativ korpus sanalgan kartotekaga asoslanib tuzgan. Bu korpuslar 
―Kartoteka‖ yoki ―Lug
ʻ
at bo
ʻ
limi‖ deyiladi. Bunday kartoteka bilan ishlash natijasida Webster 
lug
ʻ
ati (1828), V.Dalning ―Buyuk rus tilining izohli lug
ʻ
ati‖ dunyo yuzini ko
ʻ
rdi. XIX-XX asr-
larda xorijda shakllangan bu tamoyilni korpus lingvistikasi o
ʻ
z metodologiyasiga aylantirdi. 
Zero, korpus lingvistikasining predmeti – til me‘yori emas, odatiy, rasmga aylangan til. Shved 
olimi O.Espersen (1946) birinchilardan bo
ʻ
lib, preskreptiv (me‘yoriy) grammatikadan deskriptiv 
(tafsifiy) grammatikaga o
ʻ
tish haqidagi nazariyani e‘lon qildi. 
Asosiy korpuslar 

1961-yil: Braun korpusi (AQSH), 1 mln. so
ʻ
z (15 ta janr asosoda tuzilgan) 

1970-yil: LOB (Laankaster Oslo Bergan.J.Lich) korpusi (Вuyuk Britaniya va Norvegiya 
kompyuter markazi), 1 mln. so
ʻ
zdan iborat ( korpus uchun matnlar kitob va gazetalardan 
olingan). Ilk bor kompyuterda razmetkalsh metodi qo
ʻ
llangan. 

Rus tilining birinchi katta korpusi -Uppsala rus tili korpusi (Shvetsiya), 1 mln. so
ʻ
zdan 
iborat (1960-1988-yilgacha bo
ʻ
lgan badiiy matnlar, 1985-1988-yilgacha bo
ʻ
lgan axborot 
matnlaridan tuzilgan). 

Rus tilining birinchi ochiq korpusi 1999-yil (Germaniya) Tyubingen korpusi,14 mln. 
so
ʻ
zdan iborat.

Rus tilining milliy korpusi, 140 mln.

Oxford English corpus, 2 mlrd.
2000 yillar:
• 
American National Corpus (Amerika milliy korpusi) − 100 million so
ʻ
z. 
• 
Zamonaviy Amerikancha ingliz tili korpusi (Corpus of Contemporary American English) − 
400 million so
ʻ
z. 
• 
Rus tili milliy korpusi − 140 million so
ʻ
z. 
• 
Gigaword corpora: ingliz, arab, xitoy tillari − 2 milliard so
ʻ
z. 
• 
Oxford English corpus (Oksford ingliz korpusi) − 2 milliard so
ʻ
z. 
Korpusning ijtimoiy ahamiyati – keng qamrovlidir. Korpusdan lingvistik, etnopsixoling-
vistik tadqiqotlarda, ona tili va adabiyoti, xorijiy til ta‘limida, matnga avtomatik ishlov berish, 
tarjima dasturlarini tuzishda foydalanish mumkin. Korpus – tilshunos, tarjimon, o
ʻ
qituvchi, 
dasturchi, jurnalist, muharrir, umuman, kundalik faoliyati jarayonida ―ish quroli so
ʻ
z bo
ʻ
lgan‖ har 
qanday kishi uchun zamonaviy axborot vositasining bir ko
ʻ
rinishi. Demak, korpusning paydo 
bo
ʻ
lishi, rivojlanishi ikki bosqichdan iborat. Birinchi davr korpusi – kartotekalar to
ʻ
plamidan 
iborat, garchi bugungi korpus ko
ʻ
rinishida bo
ʻ
lmasa-da, lingvistik tadqiqot uchun material vazi-
fasini o
ʻ
tagan. Ikkinchi davri- Kompyuter asrida esa ular elektron shaklga kirdi, dasturlashtirildi.