|
Adabiyotlar
1.
Алишер Навоий. МАТ Мажолис ун-нафоис. Алишер Навоий номидаги Адабиѐт
институти. Ҳ.Сулаймонов номидаги қўлѐзмалар институти Ж.13. –Т.1997. - Б.52.
2.
Алишер Навоий. МАТ Мажолис ун-нафоис. Алишер Навоий номидаги Адабиѐт
институти. H.С.Сулаймонов номидаги қўлѐзмалар институти Ж.13. –Т.1997. - Б.18.
3.
Навоийнинг нигоҳи тушган. - Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги Адабиѐт ва санъат
нашриѐти. 1986. - Б. 10.
4.
Давлатшоҳ Самарқандий. Тазкират уш-шуаро. ЎзФА Шарқшунослик институти,
инв. №7016, в. 193б – 194а. Муҳаммад Рафъи таржима қилган ва кўчирган қўлѐзма нусха.
5.
Рустамов Э. Узбекская поэзия в первой половине XVвека. ИЛВ. Москва:1963.
6.
Абдувоҳидова М. Ўзбек адабиѐтида мунозара. – Тошкент: Фан, 1984.
7.
Бектемиров Х. Исследование языка произведений Йусуфа Амири (I пол. XV века).
Автотеф. кан. дисс. - Ташкент: 1973.
8.
Бектемиров Х. Исследование языка произведений Йусуфа Амири (I пол. XV века).
Автотеф. кан. дисс-и. -Ташкент: 1973. С. 4.
9.
Аҳмадхўжаев Э. Юсуф Амирий меросига доир. Адабий мерос. –Тошкент: 1992. -
Б.38-47.
ANBAR OTINNING “RISOLAYI FALSAFAYI SIYOHON” ASARI HAQIDA
N.Pardayeva,
О
ʻ
zMU tayanch doktaranti
Anbar Otinning ijodiy merosida lirik turga mansub asarlari bilan bir qatorda, nasriy yо
ʻ
lda
yozilgan ―Risolayi falsafayi siyohon‖ (―Qarolar falsafasi‖) asari ham alohida о
ʻ
rin egallaydi.
Asarning tо
ʻ
liq nomi ―Risolayi falsafayi siyohon‖ bо
ʻ
lib, ―Qarolar falsafasi haqida risola‖ degan
ma‘noni anglatadi. Asar hijriy 1328 (milodiy 1910 -yil) – yilda yozilgan bо
ʻ
lib, ayrim manbalar-
da hijriy 1318 (milodiy 1898 -yil) deb kо
ʻ
rsatilgan
179
, lekin shoira asar sо
ʻ
ngida asarni ―Tarixi
tahrir 1328 hijrisi. Qirq uch sahifa g‗ayraz muqaddima‖
180
deb yakunlagan. Qо
ʻ
lyozma oddiy
daftar qog‘oziga qora siyoh bilan nasta‘liq yozuvida yozilgan. Asarning hajmi 36 betdan iborat
bо
ʻ
lib, Hozirda Qо
ʻ
qon adabiyot muzeyi fondida 1019 invertar raqami ostida saqlanadi.
Shoiraning ushbu qо
ʻ
lyozma devoni 70-yillarning boshlarida jurnalist Turob Akbarxо
ʻ
jayev
shoiraning О
ʻ
ratepada yashayxotgan qizi Bibixon yordamida topadi. Bu asar haqida ilk marotaba
T.Akbarxо
ʻ
jayev 1963-yili ―О
ʻ
zbekiston madaniyati‖ gazetasining 16- mart sonida ―Shoira falsa-
fasi‖ nomli chop etilgan maqolasida ma‘lumot beradi. Maqolada T.Akbarxо
ʻ
jayev asarning topi-
lish tarixi, tuzilishi hamda mazmuni haqida qisqacha tо
ʻ
xtalib о
ʻ
tadi. Shundan sо
ʻ
ng asarni о
ʻ
rga-
nish va badiiy jihatdan tahlil qilish yuzasidan bir qancha ishlar matbuotda e‘lon qilindi va tadqi-
qotchilarning ilmiy izlanishlarida asar hamda uning badiiyati haqida mulohazalar bayon qilindi.
Fotima Husainovaning ―Shoira Anbar Otinning yangi topilgan risolasi‖ maqolasida
181
,
―Demokrat shoira – Anbar Otin‖ mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasida
182
, Mahbuba
Qodirovaning ―Shoira Anbar Otin ―asarida
183
, yana shu muallifning ―XIX asr о
ʻ
zbek adabiyotida
179
Husainova F. Shoira Anbar Otinning yangi topilgan risolasi. // O'zbek tili va adabiyoti, 1964 – yil, № 1, 40 – b.
180
Husainova F. Anbae Otin. She‘rlar, risola. – Toshkent: G‘afur G‘ulom, 1970 – yil, 108 – b.
181
Husainova F. Shoira Anbar Otinning yangi topilgan risolasi. // O'zbek tili va adabiyoti, 1964 – yil, № 1, 35 – 42 - b.
182
Husainova F. Demokrat shoira – Anbar Otin. Filologiya fanlari nomzodi… dissertatsiya. – Toshkent, 1966 – yil, 99 – 127 – b.
183
Qodirova M. Shoira Anbar Otin. – Toshkent: Fan, 1991 – yil, 38 – 50 – b.
192
inson va xalq taqdiri (О
ʻ
zbek shoiralari ijodi misolida)‖ mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasi
184
kabi ilmiy izlanishlarda shoiraning hayot yо
ʻ
li va ijod sahifalari badiiy yо
ʻ
sinda bayon qilib
berilgan, hamda ―Qarolar falsafasi‖ asariga alohida tо
ʻ
xtalib, asarning badiiyatini va asar g‘o-
yasini ochib berishga harakat qilingan. Shuningdek, La‘lixon Muhammadjonovaning ―Muhabbat
birla sevgil…‖
185
, ―Ma‘rifatparvar shoira‖
186
, ―Ayol va jamiyat‖
187
kabi maqolalarida asar
haqidagi ayrim mulohazalar bildirib о
ʻ
tilgan. Boshqa bir qancha adabiyotshunos olimlarimiz ham
о
ʻ
z maqolalarida asar haqida qisqacha fikrlarini bildirib о
ʻ
tganlar.
Risola kichik kirish qismi bilan boshlanadi. Kirish qismida shoira о
ʻ
zining hol – ahvolini
tavsiflaydi va ismiga izoh berib о
ʻ
tadi. Sо
ʻ
ngra muallif asarning mazmuni va uni yozishdan
maqsadi nima ekanligi haqida gapirib, ―Bul kitob qarolar sharhidur, bu kitobda Anbar arzi
vositasi ilan sharh etilur‖
188
– deydi.
Shoira asarni tubandagicha 4 faslga ajratadi:
1.
Avvalg‘i fasl qarolar orazi bayonida.
2.
Ikkinchi fasl farqi qarolar bayonida.
3.
Uchinchi fasl baxti qarolar bayonida.
4.
Tо
ʻ
rtinchi fasl qaro zulmat tasvirida.
Shoira risoladagi har bir faslni hayotiy voqealar, о
ʻ
ziga xos tashbehlar, tabiiy kо
ʻ
rinishlardan
mohirona foydalangan holda, о
ʻ
z falsafiy qarashlari va teran fikrlari orqali yoritib beradi.
Ma‘lumki, asarning asosiy obrazi – xalq hisoblanadi. Anbar Otin asardagi barcha fasllarda
mavjud ijtimoiy jamiyatning adolatsizligi, chirkin tuzum natijasida mehnatkash xalqning jabr-
lanishi, inson manfaatlarining poymol etilishi, davlat amaldorlarining oddiy xalqqa bо
ʻ
lgan
munosabati, zodagon va eshonlarning о
ʻ
z chо
ʻ
rilariga, ayollarga va mehribon onalarimizga
bо
ʻ
lgan nohaq munosabatlar hamda ular sha‘niga yog‘dirilayotgan jirkanch bо
ʻ
htonlar, ayrim din
peshvolarini dinni niqob qilib olib uni xalq ongiga notog‘ri singdirishi, chor amaldorlarning
noо
ʻ
rin harakatlari, oq va qora tanli insonlar о
ʻ
rtasidagi tafovutlar, tengsizliklar, о
ʻ
zi shohidi
bо
ʻ
lgan jamiyki, razilliklar tо
ʻ
g‘risidagi qarashlarini bayon qiladi. Fasllarga bergan har bir
fikrlarining sо
ʻ
ngida о
ʻ
z qarashlarining xulosasi sifatida bittadan g‘azal keltiradi.
Shoira xaloyiqqa murojaat qilib, hali oldinda yorug‘ kunlar kelishi, kelajakda shunday
zamon bо
ʻ
ladiki, unda har bir shaxs teng huquqli bо
ʻ
lishi, ayollarning ozod va har jabhada erkak-
lar bilan tenglasha olishi borasidagi orzu – umidlarini baralla ayta oldi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, shoira ushbu asarida о
ʻ
zi yashab turgan
jamiyatdagi barcha qabohat va xо
ʻ
rliklarni, insonlarning qadrsizligi va xalqqa inson sifatida
qaramaydigan amaldorlar, xalqning turmush tarzi hamda kelajak borasidagi istaklarini tasvirlab
bergan. Shuningdek, asarni bugungi kun nuqtayi nazaridan о
ʻ
rganish va tahlil qilish
adabiyotshunosligimiz oldidagi asosiy vazifalardan biridir.
184
Qodirova M. XIX asr o‘zbek adabiyotida inson va xalq taqdiri (O‘zbek shoiralari ijodi misolida). Filologiya fanlari
nomzodi… dissertatsiya. – Toshkent, 1975 – yil.
185
Muhammadjonova L. Muhabbat birla sevgil…// Sanam, 1999 – yil, № 2, 10 – 11 – b.
186
Muhammadjonova L. Ma‘rifatparvar shoira. // Sog‘lom avlod uchun, 2002 – yil, № 6, 45 – 46 – b.
187
Muhammadjonova L. Ayol va jamiyat. // Qalqon, 1999 – yil, № 12, 13 -14 – b.
188
Husainova F. Anbae Otin. She‘rlar, risola. – Toshkent: G‘afur G‘ulom, 1970 – yil, 81 – b.
193
Do'stlaringiz bilan baham: |
