O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

rekristallizatsiyalashgan firn
hosil bo‘ladi; b) erish va qaytadan muzlash 
sharoitida hosil bo‘lgan firn, u 
rejelyatsion firn
deyiladi. Firnning zichligi 
0,35-0,80 g/sm
3
ga teng bo‘ladi. 
Firnlashuv jarayoni iqlim sharoitiga bog‘liq holda turli hududlarda 
turlicha vaqtni talab etadi. Masalan, bu jarayonning to‘la kechishi uchun And 
tog‘larining Chili qismida 4 oy, Alp va Iliorti Olatovida 1 yil, Janubiy 
Alyaskada 4 yil zarur bo‘lsa, Grenlandiyada 20 yilgacha cho‘ziladi. 
Firnning zichlashib borishi 
gletcher
muzligi
ning hosil bo‘lishiga olib 
keladi (zichligi 0,90 g/sm
3
gacha). Uning yanada zichlashishi natijasida esa 
haqiqiy 
muzlik
hosil bo‘ladi. Ma’lum sharoitlarda muzlik elastiklik 
xususiyatiga ega bo‘ladi. U qanchalik katta bosim ostida bo‘lsa va harorati 
erish haroratiga qancha yaqin bo‘lsa, uning elastikligi ham katta bo‘ladi. 
Muzliklar doimiy harakatda bo‘ladi. Harakat tezligi yonbag‘ir 
nishabligi va muzlik qoplami qalinligiga bog‘liq. Nisbatan yuqori 
haroratlarda ham tezlik ortadi. Lekin ko‘p hollarda 
muzlikning harakat 
tezligi 
1 kunda 0,5 m dan oshmaydi, eng katta tezlik (10-40 m/kun) 
Grenlandiya muzliklarida o‘lchangan. Muzlik yuzasining o‘rta qismi uning 
chekkalariga nisbatan, yuza qismi chuqur qismlariga nisbatan tezroq 
harakatlanadi. Yoz oylarida qishdagiga nisbatan, kunduz kunlari esa tungi 
soatlarga nisbatan tez harakatlanadi. Agarda muzlik tubi relyefi va yuzasi 
qirqimida (profilida) keskin o‘zgarishlar bo‘lsa, unga 
muzlikning 
elastikligi
bardosh bera olmaydi va natijada, muzlikda chuqur yoriqlar 
hosil bo‘lishi mumkin. O‘rta Osiyo muzliklarida bunday yoriqlar juda ko‘p 
va ular 
muzshunos-glyasiolog
tadqiqotchilar hamda tog‘ sayohatchilari 
hayoti uchun juda xavflidir. 
Muzlik qatlamlardan iborat bo‘ladi, chunki u yil davomida turli 
mavsumlarda turlicha qiymatlarda to‘yinadi. Ular bir-biridan zichligi va 
rangi bilan ajralib turadi va me’yordagi atmosfera bosimida (760 mm) 0 
0
C 
haroratda eriydi. Bosim 1 atmosferaga ortishi bilan uning erish harorati 
0,0073 
0
C ga pasayadi. Bu holat muzlik suvlari hisobiga to‘yinuvchi 
daryolarda doim suv oqib turishini ta’minlaydigan omillardan biri 
hisoblanadi. 

---

82