O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Muzlik massasi
ning sarf bo‘lishi esa 
ablyatsiya
(muzlikning erishi 
va bug‘lanishi) hamda mexanik sabablar-muzlik tilining sinib ketishi, 
to‘yinish qismidagi qorning shamol uchirib ketishi kabi ko‘rinishlarda ro‘y 
beradi. 
Muzlik massasi balansida kirim va chiqim qismlari elementlarining 
o‘zgarishi natijasida uning o‘lchamlari ham o‘zgaradi. Ular teng bo‘lgan 
hollarda muzlik o‘zgarmas - turg‘un holatda saqlanadi. Kirim qismi 
ortganda muzlik o‘lchami ortadi, kamayganda esa muzlik chekinadi. 
Muzliklarning ko‘p yillik tebranishi to‘yinish sharoiti o‘zgarishi bilan 
bog‘liq yoki, boshqacha qilib aytganda, bu tebranish iqlim sharoitining 
o‘zgarishini aks ettiradi. 
Ablyatsiya miqdori, odatda, suv qatlami qalinligi bilan ifodalanadi. 
Muzlikdan bo‘ladigan bug‘lanish juda kam (1-2 mm/kun) bo‘lib, uning 
qiymati suv balansiga sezilarli ta’sir etmaydi. Shu sababli umumiy 
abiyatsiya miqdori, asosan, erish miqdori bilan aniqlanadi. 
Muzlikning 
erish tezligi
haroratga bog‘liq bo‘lib, bu muammoni ko‘pgina olimlar 
o‘rgangan. Masalan, O.A.Drozdov Zarafshon va Fedchenko muzliklarida 
olib borilgan kuzatishlar natijalariga asoslanib, muzlikning erish miqdori 
bilan quyosh radiatsiyasi orasida quyidagi bog‘lanish mavjudligini 
aniqlagan: 
Ч
R
к
28
82
,
0




, 
bu yerda: 

- erigan muzdan hosil bo‘lgan suv miqdori, 
sm 
larda; 
к
R
- 
quyosh radiatsiyasi, kal/sm
2

kun; 
Ч
- muzning yashirin issiqlik sig‘imi. 
Muzlik sirtida morena qoplamining oz yoki ko‘p bo‘lishi ham uning 
erish jadalligiga ta’sir qiladi. 
Yer sirtida, asosan, ikki turdagi muzliklar -