O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

12.2 - jadval 
Dunyo okeaniga to‘shadigan neft va neftli uglevodorodning manbalari 
(Yu.I.Lyaxin, 1991) 
Manbalar 
mln. tonna/yil 
Neftni dengiz orqali tashish (shikastlanish 
yoki halokatlar bunga kirmaydi) 
1,83 
Dengiz 
transporti 
vositalarining 
shikastlanishi, halokatga uchrashi
0,30 
Daryo oqimi, shaharlarning oqova suvlari 
1,90 
Qirg‘oq bo‘yida shakllanadigan oqar suvlar 
0,80 
Atmosferadan qo‘shilish 
0,60 
Neft burg‘ulash quduqlari 
0,60 
Dengizdan neft qazib olish 
0,08 
Hammasi 
6,11 
Jadval ma’lumotlarining tahlili shuni ko‘rsatadiki, o‘tgan asrning 80-
yillari boshiga kelib, okean va dengizlarga har yil o‘rtacha 6 mln. tonnadan 

---

173 
ortiq neft va neft mahsulotlari qo‘shila boshlagan. 
Bu raqam dunyo bo‘yicha bir yilda qazib olinayotgan neftning 0,23 
% ini tashkil etadi. Maxsus adabiyotlarda keltirilishicha, ikkinchi jahon 
urushi davomida tankerlarning halokati natijasida atigi 4 mln. tonna neft 
mahsulotlari okean suviga qo‘shilgan. Alohida qayd etish lozimki, 
yuqoridagi jadvallar ma’lumotlarini solishtiradigan bo‘lsak, o‘tgan asrning 
80-yillari o‘rtalariga kelib, Dunyo okeaniga qo‘shilayotgan neft va neft 
mahsulotlari miqdori ancha kamaygan. 
Okeanlar va dengizlarga qo‘shiladigan neftning katta miqdori uni 
tashish jarayonida suv transporti vositalarining shikastlanishi, halokatga 
uchrashi holatlariga to‘g‘ri keladi. Bu turdagi dastlabki eng yirik halokat 
sifatida 1967 - yilda “Torri Kanon” tankirining shikastlanishini qayd etish 
mumkin. Bu tankir 117 ming tonna neft xom ashyosini Quvaytdan olib 
kelayotganda, Kornuell burni yaqinida, dengiz tubidagi qoyaga urilib, 
shikastlanadi, undan 100 ming tonnaga yaqin neft dengiz suviga qo‘shiladi. 
Hosil bo‘lgan neft pardasi shamol ta’sirida Kornuell qirg‘oqlarigacha, 
so‘ng La-Mansh bug‘ozidan o‘tib, Fransiyadagi Bretani sohillarigacha 
yetib borgan. Natijada shu rayonlardagi sohilbo‘yi hududlariga va, 
umuman, dengiz ekosistemasiga katta zarar yetkazilgan. Chunki neft 
oqimlaridan hosil bo‘lgan pardalar okeanlar va dengizlar yuzasiga 
Quyoshdan tushadigan yorug‘lik miqdorini, uning spektral tarkibini keskin 
o‘zgartirib yuboradi. Natijada, dengiz florasi va faunasiga katta xavf 
soladi.
Tabiat shunday yaralganki, uning barcha muhitlarida bo‘lgani kabi, 
okean va dengizlarda ham ifloslantiruvchi moddalardan o‘z-o‘zini tozalash 
jarayoni kechadi. Bunda fizik, kimyoviy, mikrobiologik va gidrobiologik 
jarayonlar birgalikda ro‘y beradi. Natijada, ifloslantiruvchi moddalar 
parchalanadi, oddiy minerallarga aylanadi yoki okean tubiga cho‘kib, 
harakatsiz, tinch holatga o‘tadi. 
Ta’kidlash lozimki, okeanlar va dengizlarning tabiiy sharoitda o‘z-
o‘zini tozalash imkoniyati ham cheklangan. Bunday holatda, ularni 
muhofaza qilish maqsadida, xalqaro miqyosda