O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Daryo havzasining o‘rtacha balandligi
o‘zgarishi bilan tabiiy 
omillar ham o‘zgarib boradi. Bu o‘zgarishlar daryolarning gidrologik 
rejimiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Shuni hisobga olib, har bir daryo 
havzasining o‘rtacha balandligi aniqlanadi. Daryo havzasining o‘rtacha 
balandligi (N
o‘rt
)ni ikki usul bilan aniqlash mumkin: 

---

102 
a) hisoblash ifodasi yordamida; 
b) daryo havzasining gipsografik egri chizig‘i yordamida. 
Birinchi usulda daryo havzasining o‘rtacha balandligini quyidagi 
ifoda yordamida hisoblash mumkin: 


,
...
2
2
1
1
F
f
h
f
h
f
h
n
n
урт








bu yerda: 
n
f
f
f
,...,
,
2
1
- gorizontallar bilan chegaralangan maydonlar, 
n
h
h
h
,...,
,
2
1
-gorizontallar bilan chegaralangan maydonlarning o‘rtacha 
balandliklari (10.2 - rasm).
10.2 - rasm. Daryo havzasi 
 
 - daryolar, 
 - suvayirg‘ichlar,
 
 - gorizontallar, 
 - daryo oqimi yo‘nalishi. 
AB havzaning uzunligi, BS havzaning maksimal kengligi 
 
Havzaning o‘rtacha balandligini ikkinchi usul bilan aniqlash uchun
havzaning gipsografik egri chizig‘i (havza maydonining balandlikka mos 
ravishda ortishi) grafigi chiziladi (10.3 - rasm).
Grafikda havza maydonining 50 foiziga mos keladigan balandlik 
havzaning o‘rtacha balandligini ifodalaydi.