O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

tasodifiy miqdorlar qatori
deb 
qarash mumkin. Ma’lumki, tasodifiy miqdorlardan hosil bo‘lgan
 
qator
 
o‘zgaruvchan, ya’ni 
variatsion qator
deyiladi.
 
Daryoda kuzatilgan kam suvli va ko‘p suvli yillarning to‘la siklini 
qamrab olgan davr uchun aniqlangan o‘rtacha ko‘p yillik oqim miqdori 
oqim me’yorini
 
ifodalaydi. 
Daryoda kuzatilgan o‘rtacha yillik suv sarflaridan tashkil topgan 
gidrologik qatorning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri uning 
o‘rtacha 
arifmetik miqdori, 
ya’ni oqim me’yoridir
.
Uning qiymati quyidagi ifoda 
yordamida hisoblanadi: 
n
У
У
n
i
i



1
0
, 
ifodada 
0
У
- oqim me’yori, 


n
i
i
У
1
- yillik oqim miqdorlarining yig‘indisi, 
n 
- kuzatish yillari soni. 
Oqim me’yorini aniqlashda hisob davrini to‘g‘ri belgilab olish juda 
muhim. Chunki daryo oqimi Quyosh faolligi hamda iqlimiy omillarning 
davriy, ya’ni siklli tebranishiga bog‘liq holda o‘zgarib turadi. Shuning 
uchun o‘rganilayotgan daryo oqimi me’yorini hisoblash uchun tanlab 
olingan gidrologik qator bir yo‘la ko‘p suvli va kam suvli davrlarni qamrab 
olishi zarur. Shu maqsadda daryo oqimining yig‘indi, ya’ni 
integral egri 
chizig‘i
chizmasidan foydalaniladi (10.10-rasm).
Daryo oqimining yillararo o‘zgarishini xarakterlash uchun 
gidrologiyaga oid hisoblashlarda taqsimlanish va ta’minlanish egri 
chiziqlaridan foydalaniladi. Ta’minlanish egri chizig‘i berilgan oqim 
miqdorini necha foiz ishonchli ekanini, yoki boshqacha aytganda, necha 
yilda bir marta qaytarilishini aniqlashga yordam beradi. 
Integral egri chiziqni chizishda daryo oqimini modul koeffitsiyentlari 
orqali ifodalash katta qulaylik yaratadi. Bu egri chiziq daryo oqimining 

---

124 
yillar bo‘yicha siklli o‘zgarishi davrlarini yaqqol ko‘rsatib turadi.