O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
oila shakllari
– 
Oila turlariga guruhli nikoh
 
(q. 
Guruhli 
nikoh
), juft nikoh
 
(q. 
Juft nikoh
), monagamiya
 
(q. 
Monagamiya
), poligamiya (q. 
Poligamiya
) kiradi. Ularni nikoh shakllariga kiritish holatlari ham uchraydi. 
Aslida esa ular oila shakllariga kiradi. 
Ona urug‘i davrida kelin va kuyovning o‘z ona urug‘larida yashab vaqti-
vaqti bilan uchrashib turish odati bo‘lgan. Bunday odat dislokal joylashish 
nomini olgan.
Matriarxat davrida ona oilasi aloxida qo‘rg‘on yoki uyda yashovchi, xar 
jihatdan mustahkam bog‘langan jamoadan - kommmunadek, zich uyushgan 
xo‘jalik tashkilotida iborat bo‘lib, ba'zi shahsiy buyumlardan tashqari barcha 
buyumlar oilaniki xisoblangan. Shu bilan birga ishlabchiqarish va iste'mol 
buyumlari umumiy bo‘lgan. Oila tepasida esa, aqlli tadbirkor-qorani tanigan, 
eng keksa ayol turgan. U xonadonning barcha ishlariga rahnamolik qilgan.
Shunday qilib, rivoj topgan ona urug‘i davrida ijtimoiy turmushda ham 
oilada ham ayollar ustunlikka ega bo‘lganlar. Rivojlangan ona urug‘i davrida 
oila urug‘ xatto qabila tepasida ham ayol turgan degan ma'lumotlar bor. Erkaklar 
ularga tobe bo‘lib, xatto kamsitilgan ham. Amerikadagi seneka qabilasining 

---

216 
irokezlari orasida ko‘p tillar yashagan Artur Raytning yozishicha, irokez ayollari 
erni boshqa klanlardan olganlar, ayollar uyda xukmron bo‘lib, ular klanlarda 
(urug‘larda va umuman hamma soxalarda katta kuchga egadirlar. Shunday 
vaqitlar ham bo‘lganki ayollar erkaklardan saylangan boshliqni oq soqolni 
o‘rnidan tushirib, oddiy jangchi darajasiga tushirib qo‘yishdan toymas ham 
edilar. Ironezlarning xonadon jamoasi-ovachirida butun xokimiyat katta yoshli, 
xo‘jalik, butun ishlarni yahshi biladigan, tajribali va obro‘li ona ayollardan 
tashkil topgan kengash ixtiyorida edi. Erkaklar boshqa uruqqa mansub 
bo‘lganliklari tufayli ovachgirda qo‘shni bo‘lgan guron ayollar haqida qiziqarli 
ma'lumot keltirgan. yer, dala va hamma xosil umuman butun xokimiyat ayollar 
qo‘lidadir. Bunga qarshi erkaklar hamma narsadan mahrum va cheklangan, 
ularning bolalari o‘zlariga begonadir. Uy xo‘jaligini ayollar boshqaradilar.
Bunday tartib melaneziyaning ba'zi oblastlari xususan Dobu orolida ham 
xisobga olingan. U yerlarda ham hamma narsaning sohibi va taqsimotchisi ona-
ayoldir. Bunday manzarani Afrika janubiy Amerika, Avstraliya, Okeaniya va 
boshqa joylardagi oila, urug‘ va qabilalar xayotida ham uchratish mumkin. Bu 
hol ibtidoiy davrda yer yuzidagi juda ko‘pchilik qabila va xalqlar ona urug‘i 
davrini boshlaridan kechirganlar, degan fikirni aytishga imkon beradi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

217