O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti



Download 2,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet160/255
Sana26.01.2022
Hajmi2,73 Mb.
#411498
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   255
Bog'liq
1. Mutaxassislikka kirish O\'quv qo\'llanma

Oqim  koeffitsienti 
deb,  daryo  havzasida  hosil  bo‘lgan  oqim  qatlamini  shu 
havzaga yoqqan yog‘in miqdoriga bo‘lgan nisbatiga aytiladi. Bu kattalik "

" harfi 
bilan ifodalanib, o‘lcham birligiga ega bo‘lmagan kattalik hisoblanadi: 
Х
У
=

 , 
bu yerda: 
У
-oqim qatlami, mm; 
Х
-yog‘in miqdori, mm da. 
Oqim koeffitsienti (

) 0 dan 1 gacha oraliqda o‘zgaradi, ya’ni 0 < 

 < 1 
shartni bajaradi. 
Oqimning  modul  koeffitsienti 
(
i
К
)  daryoning  oqim  me’yoriga  nisbatan 
suvlilik  darajasining  ko‘rsatkichi  bo‘lib  xizmat  qiladi  va  quyidagi  ifoda  bilan 
aniqlanadi: 
0
Q
Q
К
i
i
=
 , 
ifodada: 
i
Q
-o‘rganilayotgan yildagi o‘rtacha suv sarfi, m
3
/c da; 
0
Q
  -o‘rtacha ko‘p 
yillik suv sarfi, ya’ni oqim me’yori, m
3
/s da. 


 
126 
Ko‘rinib  turibdiki,  oqimning  modul  koeffitsienti  o‘lcham  birligiga  ega 
emas. Uni ulushlarda yoki foizlarda ifodalash mumkin. O‘rganilayotgan yil uchun 
oqimning  modul  koeffitsientini  aniqlab,  daryoning  ayni  yildagi  suvlilik  darajasi 
haqida  xulosa  chiqarish  mumkin.  Agar 
i
К
  >  1  bo‘lsa,  daryodagi  suv  me’yorga 
nisbatan ko‘p, 
i
К
 = 1 bo‘lsa-me’yorga teng, 
i
К
 < 1 bo‘lsa, me’yorga nisbatan kam. 
Daryo  oqimining  yuqorida  qayd  etilgan  ko‘rsatkichlarining  har  biridan 
ma’lum  maqsadlarda  foydalaniladi.  Masalan,  oqim  hajmi  haqidagi  ma’lumotlar 
daryoda  suv  omborlarini  loyihalash,  suvdan  irrigatsiya  va  boshqa  maqsadlarda 
foydalanishda  zarur  bo‘lsa,  oqim  moduli,  oqim  qatlami,  oqim  koeffitsienti  kabi 
kattaliklar daryo oqimini xaritalashtirishda qo‘l keladi. 
 
10.3.3. Daryo oqimining yil davomida o‘zgarishi 
 
Daryo oqimining yil davomida o‘zgarishi uning kunlik, besh kunlik, o‘n kunlik, 
oylik,  fasliy  va  mavsumiy  taqsimlanishlarida  aks  etadi.  Daryo  oqimining  ma’lum 
muddatlar    -  dekada,  oy,  fasl,  mavsum  bo‘yicha  yil  davomida  taqsimlanishini  yillik 
oqimning umumiy miqdoriga nisbatan hissalarda yoki foizlarda ifodalash mumkin. 
Oqimning yil davomida taqsimlanishini suv sarfini kuzatish ma’lumotlariga 
ega  bo‘lgan  daryolarda  istalgan  muddat  uchun  hisoblash  mumkin.  Quyida  shu 
masalani,  ya’ni  oqimining  yil  davomida  oylar  bo‘yicha  taqsimlanishini  hisoblash 
usullarini  Qashqadaryoning  Varganza  qishlog‘i  yaqinidagi  gidrologik  postda 
kuzatilgan suv sarfi ma’lumotlari misolida ko‘ramiz (10.2-jadval). 
10.2-jadval 
Daryo oqimining yil davomida oylar bo‘yicha taqsimlanishini hisoblash 
(Qashqadaryo – Varganza qishlog‘i, 1988 yil) 
 
Oylar 

II 
III 
IV 

VI  VII  VIII  IX 

XI  XII 
Yil 
c
м
Q
/
,
3
  3,67  4,99  11,5  25,2  16,5  7,05  3,96  3,03  2,63  2,60  2,49  2,61  7,19 
c
Т
6
10
,
 
2,58  2,42  2,58  2,59  2,68  2,59  2,68  2,68  2,59  2,68  2,59  2,68  31,54 
3
6
10
,
м
W
  9,83  12,0  30,8  65,2  44,2  18,2  10,6  8,12  6,81  6,97  6,45  6,99  226,2 
,
W
 

 
4,34  5,30  13,6  28,8  19,5  8,04  4,68  3,58  3,01  3,08  2,85  3,09  100 
 
Izoh: Q - suv sarfi; T – vaqt, sekundlarda ifodalangan; W - oqim hajmi 


 
127 
 
Mazkur  hisoblash  jadvali  ma’lumotlaridan  foydalanib,  Qashqadaryo 
oqimining yil davomida oylar bo‘yicha taqsimlanish chizmasi - gidrograf chiziladi 
(11.7-rasm).  Ushbu  chizmada  ko‘rinib  turganidek,  daryo  oqimining  yil  davomida 
oylar  bo‘yicha  taqsimlanishi  mutlaq  qiymatlarda,  ya’ni  oqim  hajmi  (mln.m
3

ko‘rinishida va foizlarda ifodalangan. 
 
 

Download 2,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   255




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish