O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi maktabgacha va boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi qarshi davlat universiteti tabiatshunoslik va uni o'qitish metodikasi fani bo'yicha m a ' ruzalarmatn I

Mashg'ulotdan maqsad: talabalarni tabiatshunoslik o’qitish metodikasi faniga hissa qo’shgan olimlar bilan tanishtirish
Kerakli jihozlar: olimlar surati tasvirlangan rangli plakatlar, videofilm.
Talaba bilishi kerak:
- olimlar to’g’risidagi ma‘lumotlarni;
- olimlar hayoti va ijodini.
Talaba bajarishi kerak:
- boshlang’ich sinflarda shu mavzu yuzasidan o’tiladigan dars ishlanmasi tuzib kelish
Ishni bajarish tartibi:
- talabalar olimlar hayotiga oid adabiyotlardan ma‘lumotlar yig’adilar;
- talabalar faoliyatdagi darsliklardagi mavzuga dars ishlanmasi tuzadilar va tahlil qiladilar;

4-mashg'ulot
Quyosh sistemasi (2 soat)
Reja:

1.Koinot. Galaktika, uning turlari va tuzilishi.

2. Yulduzlar tizimi. Quyosh sistemasi va sayyoralar.
3.Quyosh sistemasidagi sayyoralarning o‘rganilganlik darajasi. Sayyoralarning qobiqlari.
4Sayyoralar va Quyosh orasidagi masofa.
5.Yulduz va meteoritlar.
Umumiy ma’lumot:
Koinot deganda, biz cheksiz dunyoni, uning juda ko‘p turli-tuman jismlari va maydonlarini tushunamiz. Koinot tuzilishini o‘rganuvchi fan kosmologiya bo‘lsa, koinotdagi osmon jismlari va jismlar tizimining hosil bo‘lishi va rivojlanishini o‘rganadigan fanga kosmogoniya deyiladi. Koinot fazo va vaqtda cheksiz. Kuzatish va o‘rganish qo‘lay bo‘lgan koinotning qismi metagalaktika deyiladi. Metagalaktika tarkibiga galaktika deb ataladigan juda ko‘p yulduzlar, yulduzlar tizimi va boshqa turli xil osmon jismlari kiradi.
Metagalaktikaga bizning galaktika ham kiradi. Uning tarkibida esa Quyosh va uning atrofida aylanib yuruvchi planetalar va boshqa jismlar (asteriodlar, meteoritlar) Quyosh tizimini tashkil etadi. Galaktikalar va yulduzlar orasidagi masofalar juda katta bo‘lganidan astronomiyada o‘lchov birligi qilib yorug‘lik yili qabul qilingan. Bir yorug‘lik yili yorug‘lik nuri bir yilda bosib o‘tadigan masofani ko‘rsatadi. Bundan kichik birlik astronomik birlik bo‘lib, u Yerdan Quyoshgacha bulgan 150 mln km masofaga teng. Bu masofani esa yorug‘lik 8 minutda bosib o‘tadi. Quyosh, 8 ta yirik sayyora va ularning yo‘ldoshlari, o‘n minglab mitti sayyora, ya’ni asteroidlar, son-sanoqsiz dumli yulduz (kometa)lar va juda ko‘p meteorlardan iborat osmon jismlari sistemasiga Quyosh sistemasi deyiladi. Quyosh shu sistemaning markazida joylashgan. Quyoshning massasi Quyosh sistemasidagi barcha osmon jismlarining umumiy massasidan taxminan 750 baravar katta. Quyosh sistemasidagi barcha jismlar Quyoshning tortish kuchi tufayli harakatlanadi. Barcha yirik sayyoralar: Merkuriy, Venera, Yer, Mars, Yupiter, Saturn, Uran, va Neptun Quyosh atrofida bir xil yo‘nalishda harakatlanadi. Ular ayni vaqtda o‘z o‘qlari atrofida ham aylanadilar.