|
Fanning bo’limi va mavzusi, ma’ruza mazmuni
|
Soatlar
|
Bajarilishi
|
Imzo
|
soat
|
muddat
|
|
O`rta Osiyo allomalarining tabiatshunoslikni o‘qitish fanining shakllanishi va rivojlanishiga qo‘shgan hissalari. (Al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, A.Farg‘oniy, Abu Ali ibn Sino, Farobiy)
|
2
|
|
|
|
|
O`rta Osiyo allomalarining tabiatshunoslikni o‘qitish fanining shakllanishi va rivojlanishiga qo‘shgan hissalari (Amir Temur, Ulug‘bek, Z.M.Bobur).
|
2
|
|
|
|
|
Chet el olimlarining tabiatshunoslikni o‘qitish fanining shakllanishi va rivojlanishiga qo‘shgan hissalari
|
2
|
|
|
|
|
Quyosh sistemasi.
|
2
|
|
|
|
|
Quyosh sistemasidagi sayyoralar
|
2
|
|
|
|
|
Yer, uning shakli va harakati.
|
2
|
|
|
|
|
Yer. Yering shakli. Yering o‘z o‘qi atrofida va Quyosh atrofida aylanishi.
|
2
|
|
|
|
|
Kun va tun almashishi. Yil fasllarining almashishi.
|
2
|
|
|
|
|
Ekvator. Meridian va parallel chiziqlari. Globus. Harita. Oy. Uning fazalari.
|
2
|
|
|
|
|
Ekvator. Meridian va parallel chiziqlari. Globus. Harita. Oy. Uning fazalari.
|
2
|
|
|
|
6
|
Yerning geografik qobig‘i. Gidrosfera.
|
2
|
|
|
|
|
Yerning geografik qobig‘i. Atmosfera.
|
2
|
|
|
|
7
|
Yerning geografik qobig‘i. Litorosfera.
|
2
|
|
|
|
|
Yerning geografik qobig‘i. Biosfera.
|
2
|
|
|
|
8
|
Tiriklik belgilari. Hujayraning oziqlanishi, rivojlanishi va ko‘payishi.
|
2
|
|
|
|
|
Tiriklik belgilari. Hujayraning oziqlanishi, rivojlanishi va ko‘payishi.
|
2
|
|
|
|
|
O`simliklar fiziologiyasi. Botanika fanining vazifalari.
|
2
|
|
|
|
|
O`simliklar hayotiy shakllari. Tuban o‘simliklar. Yuksak o‘simliklar.
|
2
|
|
|
|
|
Hayvonot olamining хilma хilligi.
|
2
|
|
|
|
|
Hayvonot olamida sinf, tur va avlod. Baliqlar. Sudralib yuruvchilar. Qushlar. Sut emizuvchilar.
|
2
|
|
|
|
Jami 40
|
1 - m a sh g' u 1 o t
1-mavzu: O`rta Osiyo allomalarining tabiatshunoslikni o‘qitish fanining shakllanishi va rivojlanishiga qo‘shgan hissalari. (Al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, A.Farg‘oniy, Abu Ali ibn Sino, Farobiy)
REJA:
Tabiatshunoslikni o`qitish fanining shakllanish bosqichlari
2 O`rta Osiyo allomalarining tabiatshunoslikni o‘qitish fanining rivojlanishiga qo‘shgan hissalari.
3 Tabiatshunoslikning tegishli sohalari bo`yicha qilingan ishlar
Amaliy topshiriq
Boshlang’ich sinf tabiatshunoslik predmetlarida sharq allomalari fikrlarining yoritilganligi tahlil qilish
Umumiy ma'Iumot: XI asrda Xorazm poytaxti Urganch obod va madaniy shaharlardan biri bo'lgan. Urganchda Xorazmshoh saroyida buyuk mutafakkir oiimlar Ibn-Sino va Beniniydan tashqari, tarixchi Ibn Miskaviy, matematik Abu Nasr Arron, faylasuv Abi sahl Masihiylar to'plangan. Markaziy Osiyoda ilmiy ishlarni akademiya shaklida tashkil etish an'anaga aylandi.
Abu All Ibn-Sinodek qomusiy olim, mutafakkir, tabib, faylasuf, shoir. 980 yil avgustda Buxoro yaqinida Afshona qishlog'ida tug’ilgan. 1037 yil 18 iyunda Isfahonda vafot etgan. Buxoroda o'qigan. buyuk olim kishi organizmini o’rganar ekan, kishining tana tuzilishi qonuniyatlarini o'rganishga, unda sodir bo'ladigan kasalliklarning kelib chiqish va tarqalish xususiyatlari, bu kasalliklarni davolash - uslub, amaliyotlarini tabiat, yashash muhiti bilan bog'lagan. Abu AH Ibn Sino - 10 yoshida Qur'onni yod bilgan. Bizgacha 160 ga yaqin asari yetib kelgan. «Kitob ush shifo», «Najot kitobi» ilmiy asarlari jahonga mashhur. 5 jildli «Kitob al-qonun fit-Tib» ko'p asrlar davomida tibbiyotda asosiy dastur bo'lib kelgan.
Abu Rayhon Beruniy - qomusiy olim, mutafakkir. 16 yoshidan astronomik kuzatishlar olib borgan. Dunyoda birinchi globus, diametri 5 metrli yarim shar yasagan. Xorazmda «Ma'mun akademiyasi» rahbariaridan biri, 150 dan ortiq kitob va risolalari orasida «Hindiston», «Geodeziya», «Xronologiya», «Minerologiya», «Saydana» asarlari beqiyos darajada muhim.
XV asrda Mirzo Ulug'bek Samarqandda akademiya tashkil qiladi. Bu akademiya qoshida yaxshi jihozlangan rasadxona, boy kutubxona va oliy o'quv yurti madrasasi ham faol ishlagan. Madrasada diniy fanlar bilan bir qatorda dunyoviy fanlar matematika, geometriya, astronomiya, tibbiyot fanlari ham o'qitilgan.
Abu Abduttoh al-Xorazmiy matematik, astronomiya, geografiya faniga va mustaqil ravishda «A1-jabr (algebra)» fani va «algoritm» tushunchasiga asos solgan. 780-750 yillarda yashab ijod etgan, o'z davrida inson va tabiat o'rtasidagi munosabatlar haqida bosh qotirgan buyuk tabiatshunos olim. Al-Xorazmiy Bog'dod akademiyasi «Bayt ul hikmat» - «Donolar uyi»ning rahbarlaridan biri bo'lgan.
Abu Abbos al-Farg'oniy - astronom, geograf, matematika, sferik geometriya asoschilaridan biri, Bog'dod va Damashq rasadxonalari qurilishida rahbarlik qilgan buyuk mutafakkir olim, quyosh tutilishini oldindan hisoblab chiqqan, yerning sharsimon ekanligini ilmiy asosda isbotlagan, meridian uzunligini hisoblagan, Nil daryosini uzunligini o'lchash uchun asbob yasagan.
Abu Nasr al-Forobiy (873-950yy.) faylasuf, mutafakkir qomusiy olim, 70 dan ortiq jahon tillarini bilgan. olimning turli soliaiarda 160 dan ziyod asarlar yozganligi ma'lum. O'z zamondoshlari «Sharq arastusi», «Al-muallim-as-soniy» (Aristoteldan keyin ikkinchi muallim) deb atagan.
Mashhur astronom va matematik olim Nasriddin Tusiy (1201-1274) astronomiya va matematika fanlari taraqqiyotiga katta hissa qo'shdi. Uning «Ahloqi Tusiy», «Tajrid» kabi asarlari Sharqda keng tarqalgan bo'lib, minerologiya, tibbiyot, fizika, mantiq, falsafa va boshqa sohalarga oid asarlari ma'lum.
O'rta Osiyo jumladan, O'zbekistonda tabiatshunoslik rivoji muttasil ravishda jdavom etgan va hozir ham bu mamlakatda tabiatshunoslikning tegishli sohalari buyicha (yadro fizikasi, quyosh energiyasi, o'simliklar kimyosi) dunyodagi mamlakatlar orasida birinchilai qatorida turadi.
Jumladan O'zbekistonda tabiatshunoslik fani oldiga qo'yilgan muammolarni yechishda matematik olim, O'zbekiston Fanlar akademiyasining birinchi prezidenti, elementar va oliy matematika bo'yicha o'zbek tilidagi birinchi darslik muallifi Qori Niyoziy Toshmuhammad (1897-1970) ning hissasi beqiyos.
Bu ma'lumotlarning barchasi Bizning xuddi tabiiy fanlar qadim rivoj topganligi va uning rivoji hozirgi kunda ham davom etayotganligidan dalolat beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
