O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi maktabgacha va boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi qarshi davlat universiteti tabiatshunoslik va uni o'qitish metodikasi fani bo'yicha m a ' ruzalarmatn I

Sinov savollari:


1.Yerning tashqi qobig’larini sanab bering?
2.Biosfera tanday qobig’ hisoblanadi?
3.Atmosfera qanday qatlamlara bo’linadi?
4.Yog`inlar deb nimaga aytiladi va ularning hosil bo`lishini tushuntirib bering?
5.Bulutlarning necha turi bor va ularni sanab bering?
6. Do`l qanday hosil bo`ladi va uning massasi qanchaga yetadi?
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   M.Nuritdinova Tabiatshunoslik o‘qitish metodikasi T.:O‘qituvchi 2005 y.
   
2. 
   A.Baxramov. Tabiatshunoslik . 4 sinf. Umumiy o‘rta ta’lim maktblari uchun darslik T: Sharq NMIU 2013.
   
3. 
   A.Baxramov . Tabiatshunoslik 3 sinf. Umumiy o‘rta ta’lim maktblari uchun darslik T: Cho‘lpon NMIU 2008.
   
4. 
   P.G‘ulomov, Mirzaaxmatova Sh. Atrofimizdagi olam 2 sinf uchun darslik T: Cho‘lpon NMIU 2012.
   
5. 
   A.G.Girigoryans. Atrofimizdagi olam 1 sinf uchun darslik. T: Cho‘lpon NMIU 2012
   

8-mavzu. Tiriklik belgilari. (2 soat)
R E J A :

1. 
   Hujayra haqida tushuncha. Xujayraning tuzilishi.
   
2. 
   Protoplast tuzilishi.
   
3. 
   Hujayraning oziqlanishi, rivojlanishi va ko‘payishi.
   

Tayanch iboralar: xujayra, sitoplazma, xujayra shirasi-vakuola, po‘st, yadro, to‘qima

1. Xujayra xaqida tushuncha. Xujayra haqidagi ta’limotlar xujayraning kashf etilishi mikroskopning yaratilishi bilan bog‘liqdir. Mikroskop so‘zi grekchadan olingan bo‘lib, “mikro” kichik, “skopeo” ko‘raman degan ma’noni anglatadi. 1609 yili birinchi bo‘lib mikroskopni Galiley yaratdi. Uning mikroskopi juda sodda tuzilgan linza va qo‘rg‘oshin turupkadan iborat edi. 1665 yili ingiliz olimi Robert Guk birinchi bo‘lib mikroskopdan obyektlarni tekshirish maqsadida foydalandi. U mikroskop yordamida ukrop, buzina, kamish, pukak hamda boshqa o‘simlik to‘qimalarida juda mayda tutash bulaklarni topdi va ularni kletkalar deb atadi. (“Kletka” grekcha “Ketos”) so‘zidan olingan bo‘lib, bo‘shliq degan ma’noni anglatadi. Xujayraning kattaligi mikron (mk) millimetrning mingdan bir bo‘lagini tashkil etadigan kattalik bilan o‘lchanadi.
Xujayra o‘simlikning eng mayda tirik qismi bo‘lib hisoblanadi. Xujayra nafas oladi, oziqlanadi, o‘sadi va bo‘linib ko‘payadi. O‘simliklar xujayrasining shakli va o‘lchami nihoyatda xilma-xildir. Bir xujayrali organizmlarning xujayrasi, asosan ovalsimon, shar yoki egik tayokcha shaklida bo‘ladi. Ko‘p xujayrali organizmlar xujayrasining shakli va o‘lchami ularning holat i va bajaradigan funksiyasiga bog‘liq. Shuning uchun ular ustinsimon, ko‘p qirrali, yumalok, urchuksimon va cho‘zik bo‘lishi mumkin.
O‘simliklar tanasidagi xujayralarning soni ham har xildir. Bir xujayrali organizmlar bakteriya, ayrim suv o‘tlari va zamburug‘larda bitta, ko‘p xujayrali organizmlarda bir necha milyaardgacha bo‘ladi.