O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi maktabgacha va boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi qarshi davlat universiteti tabiatshunoslik va uni o'qitish metodikasi fani bo'yicha m a ' ruzalarmatn I

2. Xujayraning tuzilishi. Xujayrani oddiy yorug‘lik mikros-kopida va elektron mikroskoplarida ko‘rish mumkin. Oddiy yorug‘lik mikroskopida xujayrani quyidagi qismlari ko‘rinadi: 1) Sitoplazma; 2) xujayra shirasi - vakuola; 3) po‘sti; 4) yadrosi.
Xujayraning har bir tirik qismi organoid deb ataladi va ma’lum bir hayotiy funksiyani bajaradi. Xujayraning o‘lik qismla-ri ham tegishli rol o‘ynaydi. Xujayraning barcha organoidlari o‘zaro bog‘langan juda murakkab biologik sistemadir.
3. Sitoplazma. O‘simliklar tirik xujayrasining sitoplazmasi (protoplazmasi) tashqi ko‘rinishdan tuxum oqiga o‘xshaydigan shilimshiqsimon rangsiz suyuqlikdir. Uning solishtirma og‘irligi 1,01- 1,06 bo‘lib, tarkibida 90 % gacha suv bo‘ladi. Bu suv erkin holda yoki oqsil molekulalari bilan bog‘langan bo‘ladi. U quyosh nurini nisbatan ko‘proq sindiradi, shu sababli mikroskop ostida yaxshi ko‘rinadi.
Goldji apparati. Buni birinchi marta 1898 yilda italiyalik sitolog olim Goldji aniqlagan va diktiosoma nomi bilan yuritilgan. Bu organoid ham endoplazmatik to‘r bilan fuknksional bog‘langan. Ular ancha murakkab tuzilgan bo‘lib, go‘yo devorlari plazmatik membranalardan tuzilgan yassi sisternalar paketiga o‘xshaydi.
Ribosomalar. Xujayradagi ribosomalarni 1955 yili G. Palade aniqlagan. Bu submikroskopik tuzilishga ega bo‘lgan organellarning diametri 20 nm gacha boradi. Bularda membranalar bo‘lmaydi va tarkibida 50 % oqsillar va shuncha miqdorda ribosom RNK (ribonuklein kislota) mavjud.
Aminokislotalardan oqsillarni hosil qilish yoki sintezlash ribosomalarning asosiy vazifasidir.
Mitoxondriylar. Mitoxondriy so‘zi grekcha, “mitos” - ip, “xondrion”- granula, ipsimon granula degan ma’noni bildiradi.
Биринчи марта митохондрийлар ўсимликларда, (хондриосома номи билан) 1904 йилда Мевес томонидан кўзасимон чангдон- топетум хужайрасида топилган. Ҳозирги вақтда митохондрийлар ўсимликлар-нинг барча систематик гуруҳларида учрашлиги аниқланган.
Хужайранинг хили ва унинг бажарадиган фукнциясига кўра митохондрийлар сони 50 тадан 5000 тагача бўлади.