O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

Yechimi: Katodda ajralgan qattiq modda faqat metall bo‘lishi mumkin. Ikkinchi tajribada katodda yana metall ajralib chiqishi birinchi tajribada anodda ajralgan mahsulot tarkibida metall bor bo‘lganligidan darak beradi, yoki boshqacha aytganda birinchi tajriba davomida eritmadagi ionda anodda oksidlangan va suvda erimaydigan mahsulot (ok sid bo‘lish ehtimoli katta) holida ajralib chiqqan.
1) Agar Y oksid bo‘lsa, masala shartiga ko‘ra oksidning bir qismida 1,79 :2=0,895 qism metall bo‘lishi kerak. X moddadagi metall valentligini A, Y moddadagi valentligini V desak, birinchi tajribada katodda qaytarilganda 1/ A mol metall, anodda esa 1/ (B─A) mol metall oksidlanadi, shu sababli (B─A) : A=2, bundan esa B/A =3 kelib chiqadi, Y ─ uch yoki olti valentli metall oksidi bo‘ladi.2
Uning ekvivalentini topamiz: 2,895 : 0,105=X : 8 yoki X=204,6 :3. Demak Y dagi metall uch valentliekan. Y─Tl₂O₃, X uning birorta birikmasi. X o‘rniga T1OH to‘g‘ri kelmaydi, chunki Y dagi metall ekvivalenti 434,7 : 3 real qiymat emas. Demak sodir bo‘lgan:
Tl₂O₃ + 3H₃SO₄=Tl₂(SO₄)₃+3H₂0;
Tl₂(SO₄)₃+3H₂O=2Tl(katod) + 3H₂SO₄+³/₂O₂ (anod)
X tarkibini aniqlaymiz. Boshlang‘ich X moddaning massasi hosil bo‘lgan Tl va Tl₂O₃ massalar yig‘indisiga teng edi, ularning mol nisbatlari 4 : 1 ga teng, X modda Tl₂O bo‘ladi. Natijada Tl₂O+H₂O=2TlOH
6TlOH→4Tl (katod) +TL₂O₃ (anod) +3H₂O.
Birinchi tajribada anodda talliy (III) – oksid va ikkinchi tajribada kislorod hosil bo‘lishi talliy oksidning ishqorlarda erimasligi va Tl³⁺ ning kislota va ishqorning muhitlarda oksidlovchilik xossasining o‘zgarishi bilan bog‘langan: ishqoriy sharoitda bu xossa juda sust bo‘ladi.
2) Y oksiddagi metallning valentligini “a” deb belgilasak, uning formulasi Me₂O_a bo‘ladi.
Quyidagilarni belgilaymiz: M₁=M(Me₂O₂);
n₁=n(Me₂O_a) m₁=m(Me₂O₂)
n₂ va m₂ ─ birinchi tajriba davomida katodda ajralib chiqqan metall miqdori va massasi, n₃ va m₃ ikkinchi tajriba davomida katodda ajralgan metall miqdori va massasi bo‘lsin. U vaqtda shartga ko‘ra: m₂=1.79m₁ va n₂ =2n₃ . Ikkinchi tajriba davomida Me₂O_a tarkibidagi hamma metall katodda ajralgan metall miqdoriga teng bo‘lishi uchun n₃=2n₁ bo‘ladi.
Bu qiymatlar orasidagi o‘zaro bog‘lanishni topamiz:
n₂=2*2n₁ =4n₁, m₂=n₂Ar=4n₁*Ar
M₁=2Ar+16a; m₁=n₁(2Ar+16a); 4n₁*Ar+1,79n₁(2Ar+16a);
4Ar=3.58Ar+28.64a; C,42Ar=28,64a; Ar=28,64a:0,42=68,19a
Agar a=1, a=2 yoki a≥4 bo‘lsa, jadvalda bu holatga to‘g‘ri keladigan metall yo‘q.
Agar a=3 bo‘lsa, Ar=204,57 metall talliyga to‘g‘ri keladi. Birinchi tajribada anodda Tl₂O₃ ajralib chiqqan ekan. X moddani aniqlaymiz: X ning massasi Tl va Tl₂O₃ massalari yig‘indisiga teng va ularning mol nisbatlari: Tl : Tl₂O₃ =4:1 edi, shu sababli X ning tarkibi (4 Tl+2Tl ):3 <<0>>=6Tl : 3<<0>>=2Tl : <<0>>. Demak X tarkibi Tl₂O ekan. Tegishli reaksiya tenglamalari echimning 1 usuliga keltirilgan.