O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Ko‘rsatgichlar	IVKP-1	YEL-2	YEL-1	13E1 (21E1)	PE-150
O‘zgaruvchan tok elektrovozi D-100^*
Birikish og‘irligi, t	80	100	150	150	150	100
Izini kengligi, mm	1524	1524	1524	1524	1524	1524
G‘ildirak formulasi	20+20	20+20	20+20+20	20+20+20	20+20+20	20+20
Tok qabul qilgichdagi kuchlanish, v	1500	1500	1500	1500	1100	1000
Soatli rejimdagi quvvati, kVt	832	1400	2100	1560	1440	1360
Soatli rejimdagi tortish kuchi, kG	13400	15300	23000	12800	22500	-
Soatli tezligi, km/soat	21.2	30.5	30.5	28.0	23.4	25
Dvigatel toki, A: soatli uzoq muddat ishlashda	275 230	234 200	234 200	190 148	236 130	- -
O‘qlarga tushadigan yuk, t	20	25	25	25	25	25
G‘ildiraklari diametri, t	1050	1120	1120	1100	1050	1250
Eng kichik burilish radiusi, m	40	60	60	60	60	75
Tishli uzatmalari	Bir tomonlama	Ikki tomonlama			Bir tomonlama	Ikki tomonlama
Elektrovoz uzunligi, mm	12200	13400	20100	20960	18940	17200
Telejka bazasi, mm	2300	2500	2800	3000	2700	3000

Elektrovoz mexanik, pnevmatik va elektr qismlardan tashkil topgan. Mexanik qismlariga kuzovi, yurish uskunalari, zarb-tortuvchi asboblariElektrovoz mexanik, pnevmatik va elektr qismlardan tashkil topgan. ik qismlarigaMexan kuzovi, yurish uskunalari, zarb-tortuvchi asboblari,

Kar’yerlarda ishlatilayotgan kontaktli elektrovozlar texnik tavsiflari


Elektrovozlar tuzilishi.
Elektrovoz mexanik, pnevmatik va elektr qismlardan tashkil topgan. ik qismlarigaMexan kuzovi, yurish uskunalari, zarb-tortuvchi asboblari, pnevmatik qismlariga – tormozlash tizimi va boshqarish asboblari, elekt qismlariga esa – tortuvchi elektryuritmalari, yordamchi mashinalari, tokqabulqilgich va elektrovozni boshqarish apparatlari kiradi.
Misol tariqasida ko‘mir va ruda kar’yerlarida ko‘p qo‘llaniladigan olti o‘qli 21Е1 va YEL-1 kontaktli elektrovozlarining tuzilishini ko‘rib chiqamiz.
Mexanik qismlari. 21Е1 elektrovozi 3 ta sharnirli-birlashgan qismlardan: ikkita oxirgi va mashinisit kabinasi joylashtirilgan o‘rta qismdan iborat. Xar bir qismning aloxida mustaxkam ramasi bor. Xar bir qism kuzovida elektrouskunalar o‘rnatilgan.
Elektrovozning uch telejkali qilib yasalganligi burilishga va vertikal tekislikdagi notekisliklarda xarakatlanishga moslashtiradi.

1.20-rasm. Tortish agregatining telejkasi.

YEL-1 elektrovozi 3 ta telejka va 2 seksiyali kuzovdan iboratdir. Xaar bir kuzov boshqarish kabinasiga egadir. Kuzovning vagon shaklida yasalganligi elektr uskunalarni joylashtirishni va Ularga xizmat ko‘rsatishni osonlashtiradi. Kuzovda kompressor qurilmasi xam o‘rnatilgan bo‘lib, tormozlash tizimi uchun xizmat qiladi.

1.21 rasm. Elektrovozning gildiraklari.

Elektrovozning g‘ildirak juftlari vagonlar va parovozlar g‘ildirak juftlaridan keskin farq qilib, o‘qlarga katta tishli yulduzchalar maxkamlangan. Bu yulduzchaga tortish elektryuritmani valiga maxkamlangan kichik tishli yulduzcha birikib turadi. Shu tariqa xar bir o‘q shaxsiy yuritmaga egadir. Elektr yuritmalar bir tomondan podshipnik orqali o‘qqa ikkinchi tomondan esa spiral prujina orqali ramaga osiladi.

Bundan maqsad doimiy zarb bilan xarakatlanuvchi elektrovoz dvigatelining erkin (yumshoq) vertikal tebranishiga sharoit yaratishdir.
Elektrovoz buksalari o‘zimoylanadigan ishqalanish podshipniklari bilan ta’minlangan. O‘qlar esa lopastlar bilan jixozlangan bo‘lib, buksaning ichki tag qismidagi moyni o‘zi sidirib oladi. Moy podshipnik kanalchalari orqali singib o‘qni moylaydi.
Elektrovozning osmalari po‘lat listli va spiral prujinali osmalardan tashkil topgan.
Elektrovozning pnevmatik qismlari quyidagi tizimlardan tashkil topgan: a) elektrovoz va sostavni Xavo bilan tormozlash tizimiga xizmat qilish uchun;
b) siqilgan xavoda ishlovchi pnevmatik yuritmaga ega bo‘lgan boshqarish asboblari uchun;
v) dumpkarlari yukini bo‘shatish, qum to‘kish tizimini ishlatish va yordamchi signalizatsiya asboblarini ishlatish uchun;
Xavo tizimidagi siqilgan xavo elektrovozda o‘rnatilgan kompressor qurilmasidan olinib, siqilgan xavo to‘planadigan rezervuar va magistral ta’minlash quvurlari orqali uzatiladi.
Pnevmatik boshqaruv tizimidagi tok qabul qilgich va boshqarish apparatlari (kontaktorlar, regulyatorlar, boshqaruv kontroleri va boshqalar) siqilgan havo bilan ta’minlangan bo‘ladi.
Yordamchi pnevmatik tizimi esa qumdonlar, tovush signallari va dumpkarlardan yuk bo‘shatishning markaziy boshqaruvini xavo bilan ta’minlaydi.
Elektr qismi. Elektrovozni kontakt tarmog‘idan tok bilan ta’minlash markaziy va yon tok qabul qilgichlar orqali amalga oshiriladi.
Markaziy tokqabul qilgich (pontograf) lar sharnirli konstruksiyaga egadir. Elektrovoz xarakati vaqtida pontografning ulanish qismi kontakt tarmog‘iga 8-12 kG kuch Bilan tegib turadi. Pontograf pnevmatik boshqariladi. Yon tokqabul qilgichlar suriluvchan zaboy va ag‘darma yo‘llarida yon tarafdan kontakt tarmog‘i o‘tkazilgan vaqtlarda ishlatiladi.
Ko‘pchilik elektrovozlar ketma-ket quzg‘arishli elektr yuritmalari bilan jixozlangan.Bunday yuritmalar yakori chulg‘amlari bosh polyus chulg‘ami Bilan ketma-ket ulangan bo‘lib, katta kuch momentga ega bo‘ladi.

1.22-rasm. Elektrovoz tortish dvigateli

Yuritmaning soatli quvvati – bir soat davomida belgilangan yuklanishda qizimasdan ishlash kuvvatidir. Soatli quvvatdagi yuritma toki mos ravishda soatli toki deyiladi.

Uzoq muddatli quvvati – yuritmaning uzoq muddat ishlaganda belgilangan yuklanishda biror bir qismi qizimasdan ishlashidagi quvvatidir. Uzoq muddatli quvvatidagi yuritma toki mos ravishda uzoq muddat ishlashdagi toki deyiladi.
Yuritmaning uzoq muddatli quvvatini oshirish uchun shamollatish zarur bo‘ladi. Bunday shamollatish uchun elektrovozda shamollatish dvigatili o‘rnatilgan.
Elektrovozni boshqarish - joyidan quzg‘atish, tezligini boshqarish, xarakat yo‘nalishini o‘zgartirish, elektr tormozlash tizimlaridan iboratdir. Bu jarayonlarni bajarish uchun elektrovozda ishga tushirish-moslash elektrapparatlari (kontrollerlar, elektropnevmatik kontaktorlar , reversorlar, rele va elektr o‘lchov asboblari) o‘rnatilgan.
Yuritmaning aylanish sonini oshirish ya’ni elektrovozning tezligini oshirish uchun yuritma cho‘lg‘amlaridagi kuchlanishni oshirish kerak. Buning uchun kabinada joylashgan kontroller orqali aloxida qarshiliklar seksiyasini navbat Bilan tarmoqdan uziladi. Elektrovoz Xarakat tezligini yanada oshirish uchun esa yuritmalarni boshqa tizim bo‘yicha parallel ulashni bajarish lozim.
Xarakat yo‘nalishini o‘zgartirish uchun esa revorsor orqali yakorga tokni ulanishini o‘zgartirish lozim.
Elektr tormozlashda yuritmalar generator rejimida ishlaydi. Bunda elektrovoz pastga qiyalikka xarakatlanayotgan vaqtda tishli yulduzchalarning birikishi orqali yuritma yakori aylanib, qarshiliklar ta’sirida tormozlash effekti sodir bo‘ladi.
Elektrovozni kuchlanish tarmog‘i bilan barcha ulanishlar va yuqoridagi barcha jarayonlar kabinadagi kontroler orqali amalga oshiriladi.