O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Kon vagonchalari tarkibiy qismlari konstruksiyasi
Kon vagonchalari tarkibiy qismlari iloji boricha sifatli, arzon va xizmat qilish muddati ko‘p bo‘lishi talab etiladi.
Kuzov – vagonchalar kuzovlari po‘lat listlardan tayyorlanadi. Kuzov tag qismi aylana va tekis bo‘lishi mumkin. Kuzov materiali legirovka qilingan po‘latdan tayyorlanib, yuzasi korroziyaga qarshi qatlam bilan qoplangan bo‘ladi.
Rama – maxsus shaklli (shveller, ugolnik va x.k.) po‘latdan payvandlab tayyorlanadi. Vagoncha ramasiga qolgan barcha qismlari (kuzov, Skatlar, g‘ildirak juftlari, bufer va Ulagichlar) maxkamlanadi.
Skatlar – o‘klar va ikkita g‘ildiraklardan iborat bo‘lib, vagonchaning eng asosiy qismlaridan sanaladi. Skatlar ikki xil bo‘lishi mumkin: birinchi holda - o‘q ramaga qo‘zg‘almas maxkamlangan, g‘ildiraklar podshipnik orqali aylanadi; ikkinchi holda – g‘ildirak juftlari va o‘q buksada aylanadi, buksa esa ramaga mahkamlangan bo‘ladi.
G‘ildiraklar diametri odatda 300 va 350 mm, ko‘p yuk ko‘taradigan vagonchalarniki esa 400 mm ni tashkil qiladi.
Buferlar - vagonchalar bir-birlari bilan to‘knashganlarida zarblarni o‘zlariga qabul qilib oladilar va ulanish-ajralish vaqtida qo‘l mexnatini xavfsizligini ta’minlaydi, vagonchaning ramasini ximoya qiladi. Buferlar ikki xil bo‘lishi mumkin: elastik va qattiq. Elastik buferlar ichki qismiga prujina yoki rezina yostiqchalar qo‘yilishi mumkin.

1.12-rasm. Kon vagonchalari turlari

Ulagichlar – vagonchalarni bir-birlari bilan ulashga xizmat qiladi. Ulagichlarga qo‘yidagi talablar qo‘yiladi: yuqori darajadagi chidamlilik, vagonchalar ulanish va ajralish jarayonlarining xavfsiz va qulayligi, o‘z yo‘liga ajralishga yo‘l qo‘yilmaslik, sostav tarkibidan ajralmasdan ag‘darilish mumkinligi v x.k.

Ulagichlar bo‘lishi mumkin – qo‘lda boshqariladigan va avtomatik.
Kon vagonchalarining turlari.
Kon vagonchalari asosan 3 turga bo‘linadi: yaxlit kuzovli ramaga mustaxkam qotirilgan, kuzovi tagidan ochiladigan va kuzovi yon devorlari ochiladigan. Birinchi va ikkinchi turkumdagi vagonchalar ko‘mir konlarida, birinchi va uchinchi turkumdagi vagonchalar esa Ruda konlarida ishlatiladi. Ruda tashiydigan vagonchalar bir muncha og‘ir konstruksiyali va chidamli bo‘ladi.

ifodalanadi, shunda asosiy xarakatga bo‘lgan qarshilik koeffitsiyentining o‘lchov biriligi N/KN da o‘lchanadi, uni xarakatga bo‘lgan nisbiy qarshiligi deb ataladi, bilan beogilanadi, hamda , N/KN ifoda bilan aniqlanadi.

Ko‘mir tashishga mo‘ljallangan uch tonnalik vagoncha (4.12-rasm) uchburchak shaklli po‘latdan tayyorlangan rama, konussimon rolikli podshipnikli g‘ildirak juftlari, yog‘och brussli buferga egadir. Kuzovni mustaxkamligini oshirish maqsadida polosali po‘lat belbog‘lar payvandlangan. Rama tag qismiga tayanch maxkamlangan bo‘lib, u vaonchani surishda va ag‘darishda qisib ushlash uchun xizmat qiladi.
Ko‘mir tashishga mo‘ljallangan yuk ko‘tarish qobiliyati 5 t bo‘lgan vagoncha tagidan ochiladi. 3 ta ko‘ndalang sharnirlar orqali ochiladigan tagliklariga ega.Temir yo‘l transportida tortish kuchini hisoblashda vagoncha (poyezd sostavi) ning og‘irlik kuchi – KN da, tortish kuchi – N da
Nisbiy qarshilik ning fizik ma’nosi gorizontal tekislikda og‘irligi 1 KN bo‘lgan sostavni xarakatga keltirish uchun sarflanadigankuchning N da ifodalangan qiymatidir. qo‘shimcha qarshiliklar turkumidan, to‘g‘ri chiziqli qiya yo‘lda vagonchaning xarakatiga bo‘lgan qarshilikni ko‘rib o‘tamiz.
Qiyalik burchagi bo‘lgan yo‘lda og‘irligi Gv (N) bo‘lgan vagonchaning xarakatga keltiruvchi kuch quyidagicha aniqlanadi:
, N (1.9)
Temir yo‘l transportiga xos bo‘lgan, qiyaligi kichik bo‘lgan yo‘llar yetarli darajadagi aniqlik bilan va deb hisoblash mumkin.
U xolda,
, (1.10)
Agar vagoncha (poyezd sostavi) ning og‘irlik kuchini kN da ifodalasak, u xolda
, n (1.11)

(3) ifodaga asosan , ko‘rinib turibdiki ifoda xam 1 km relsli yo‘lni boshlang‘ich va oxirgi nuqtalarining vertikal tekislikdagi metrda ifodalangan farqini ko‘rsatadi. Shunday qilib,

, n (1.12)
demak, qiyalikning N/kN da ifodalangan nisbiy qarshiligining son qiymati shu qiyalikning mingdan bir (⁰/₀₀) ulushiga tengdir.