O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Alloxromatiya
grekcha tashqi, chet va boshqa demakdir. Bir 
mineralning bir necha xil rang va tuslarda bo‘lishini ko‘plab uchratish 

---

57 
mumkin. Masalan, odatda rangsiz, shaffof kristallar holida uchraydigan 
kvars gunafsha (ametist), pushti-sargish-qo‘ngir (temir oksidlari bo‘lgani 
uchun), tillarang (sitrin), kulrang yoki tutun rangi (rauxtopaz), to‘q qora 
(morion(13-rasm)), nihoyat sutdek oq ham bo‘lishi mumkin.
Xuddi shunga o‘xshab osh tuzi-galit-oq, kulrang, qo‘ng‘ir, pushti va 
ba’zan ko‘k rangda bo‘lishi mumkin. 
Minerallarning rangi ularning tarkibida mayin zarrachalar holida 
tarqalgan mexanik aralashmalar bo‘yalgan xromoforlar bilan bog‘liq. 
Ular juda oz miqdorda bo‘lganda ham rangsiz mineralni to‘q rangga 
bo‘yashi mumkin. 
13-rasm. Morion 
Minerallarning xromoforlar bilan bog‘liq bo‘lmagan ranglari 
alloxromatik ranglar deb yuritiladi. Minerallarga qoramtir rang beruvchi 
aralashmalarga temirgidroksidi, qizil rangli temir oksidlari, qora rangli 
marganes oksidlari va boshqa organik moddalar kiradi. Ulardagi rang 
beruvchi pigment ko‘pincha notekis, ba’zan konsentrik qavatlar bo‘yicha 
tarqalgan bo‘ladi, masalan, agat. 
Psevdoxromatizm
(qalbaki). Ayrim shaffof minerallar tovlanib 
turadi; bu ulanish tekisligi darzlarining ichki yuzasidan yoki qandaydir 
aralashmalar yuzasidan tushayotgan nurning qaytishi- interferentsiyasi 
bilan bog‘liq. Masalan, labrodorit ko‘k va yashil rangda, opal esa 
sadafdek tovlanib turadi. Bunga sabab mineral yuzasida boshqa xil 
tarkibdagi mayin minerallardan tashkil topgan po‘stlarning bo‘lishidir. 
Masalan, qo‘ngir temir toshning buyraksimon yuzasi, bornit (SuFeS
4
) va 
boshqa minerallar. Minerallar sirtining bunday rang-barang tovlanuvchi 
po‘stlarining holati minerallarning tovlanuvchanligi deb aytiladi. 

---

58