O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

Etrusk madaniyati. 
Etrusklar bir necha yuz yillar davomida oziga xos yuksak 
rivojlangan madaniyatni shakllantirdilar. Etrusk madaniyati tarixi to‗rt davrga 
bo‗linadi: 1. Mil.avv. VIII- VII asrlar; 2. Arxaik davr (mil.avv. VI asr); 3. Klassik davr 
(mil. avv. V-IV asrlar); 4. Ellin davri (mil.avv. III-I asrlar). 
Etrusk me‘morchiligi yuqori darajada shakllangan bo‗lib, keng ko‗chalar (kengligi 10 -15 
metr), maydon, kvartal, mudofaa devorlari, tosh ko‗prik, suv quvurlari va kanalizatsiyalarning 
mavjudligi buning dalilidir. Etrusk shaharlarida qal‘a inshoot- lari va ibodatxonalarining 
barchasi, odatda, tuf va travertindan (toshning bir turi) qurilgan.

---

73 
Etrusklar qobiliyatli muhandislar bo‗lib, mustahkam ko‗prik va yo‗llarni bunyod qilish 
qobiliyatiga ega bo‗lgan. Ular qabrlar ustida ajoyib haykallar, relyef tasvirlar ishlaganlar. 
Jahon san‘ati tarixiga mansub mashhur etrusk Klyuzi, Cherveteri, Vulchi, Vol- terra va 
Mantanoli maqbaralari bo‗rtma naqshlar, jez va loydan yasalgan haykallar bilan bezatilgan. 
Luqumonlarning naqshlar bilan bezatilgan sag‗analari, dafn ko‗zalari, jezdan yasalgan diniy 
va kundalik buyumlari zargarlik san‘atining nafis va yuksak asar- laridir. Bizgacha Tarkviniy 
Mag‗rur davrida etrusk haykaltaro- shi ishlagan afsonaviy Vulchi haykali yetib kelgan. 
Shuningdek, etrusklarning jezdan bunyod qilingan noyob haykallari - «Kapi- toliy ona bo‗risi» 
va «Ximera» (mil.avv. V asr) insoniyat madaniyati tarixida noyob san‘at namunalari 
hisoblanadi. 
Etrusklar kohinlik «ilmi»ning bilag‗onlari hisoblanib, shakl- langan diniy e‘tiqodga ega 
edilar. Ular fol ko‗rish va muqad- das marosimlar o‗tkazish b yicha maxsus kitoblarni 
yaratdi- lar. Etrusklarning dini asosida odamlarni qurbonlik keltirish bilan o‗liklarga, ruhlar va 
devlarga e‘tiqod qilish yotar edi. Etrusklarning oliy xudosi Vertumn hisoblangan. Uning 
orqasida xudo triadasi turadi: Tiniya, Uni va Minerva (rimliklarda - Yupiter, Yunona va 
Minerva). Qolgan xudolar Fufluns, keyin u rimliklar tomonidan Vakx - Dionis bilan, Maris - 
Mars bilan, Aplu - Apollon bilan, Turms - Germes bilan tenglashtirilgan edi. 
Etrusk madaniyatining shakllanishida Sharqning qadimgi sivilizatsiyasi ijobiy ta‘sir qildi. 
O‗z navbatida, etrusk sivilizatsiyasi keyingi Rim madaniyatining rivojlanishida jiddiy ta‘sir 
ko‗rsatdi. Italiyaning boshqa xalqlari etrusklarning dehqonchilik, qurilish san‘ati, hashamatli 
turmush tarzi, podsholik hokimiyati ramzlari hamda etrusk diniy e‘tiqodi va fol ochishla- rini 
o‗zlashtirib oldilar.