O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

9-mavzu: Salavkiylar davlati va ellinistik Misr. Pergam podsholigi 
 
1.
 
Ellinizmning mohiyati. 
Aleksandr yurishlaridan bosh- lab to mil.avv. II asrgacha Rim 
Yunoniston va Yaqin Sharqda o‗z hukmronligini o‗rnatganiga qadar bo‗lgan davr G‗arb 
adabiyotida ellinizm davri, deb ataladi. Bu davrda savdo-hunarmand- chilik, madaniyat 
o‗choqlari - shaharlar jadal rivojlandi (Alek- sandriya, Antioxiya, Baqtra va boshqalar). Bu 
davrda O‗rtayer dengizining g‗arbiy qismi Sharqning boy qadimgi madaniyati bilan jadal 
tanishib, uning to‗rt ming yillik to‗plagan madaniy yutuqlarini o‗zlashtirib ola boshladi. 
Ma‘naviy-madaniy hayot, ilm-fan va san‘at bu davrda yuksak darajada rivojlandi. Yangi ilm-
fan o‗choqlari, oliy maktablar va kutubxonalar paydo bo‗ldi. Fan-texnikada kashfiyotlar, 
ixtirolar qilinib, nodir asar- lar yaratildi. Yangi fan tarmoqlari paydo bo‗ldi. Fanning taniqli 
arboblari o‗zlarining nodir asarlarini yaratdilar. Ijtimoiy-siyo- siy, falsafiy ta‘limotlar 
shakllandi. 
«Ellinizm» tushunchasi tarix fanida birinchi marta XIX asr- ning birinchi yarmida nemis 
olimi I. Droyzen tomonidan kiri- tildi. Droyzen bu tushunchani makedoniyalik Aleksandrning 
bosqinchilik yurishlaridan keyingi katta tarixiy davrga nisbatan qo‗lladi va uning mazmunini 
madaniy soha bilan chekladi. 

---

53 
XX asrning 50-yillari boshlaridan ko‗pchilik tarixchilar ellinizm davrini siyosiy-iqtisodiy 
va madaniy-mafkuraviy so- halarda mahalliy (Sharq) va ellin (G‗arb) madaniyatining sin - tezi 
natijasida madaniy taraqqiyotning yangi bosqichi deb hi- soblaydilar. Bu sintez qadimgi 
Sharqning ko‗pgina hududlari yunon-makedon istilolari oqibatida aniq tarixiy vaziyatda amal- 
ga oshdi degan tushuncha hukm suradi. Haqiqatga esa, mil. avv. I ming yillik dan boshlab, 
ayniqsa, dunyoda birinchi bor uch qit‘ani birlashtirgan ulkan Ahmoniylar imperiyasi davrida 
Sharq va G‗arbning madaniy-iqtisodiy aloqalari va madaniyat- lar muloqoti boshlangan edi. 
Ellin davrining uch yuz yillik xronologik davri uch tizim- 
li
izchil bosqichga bo‗linadi: Birinchi bosqich Aleksandrning Sharqqa yurishlari, uning 
davlatining tashkil topishi va dia- doxlar urushlari natijasida bu davlatning yemirilishi 
(mil.avv. 334-281-yillar)ni o‗z ichiga oladi. Ikkinchi bosqich (mil.avv. 280-mil.avv. II asr 
o‗rtalari) yunon-sharq davlatchiligi, iqtisodi- yoti va madaniyatining gullab-yashnagan davri. 
Ellin davrining yetuklik bosqichi. Uchinchi bosqich mil.avv. II asr o‗rtalaridan ellin 
davlatchiligining oxir-oqibatda yemirilishiga olib kelgan tushkunlik belgilarining yaqqol 
ko‗rinishi bilan tavsiflanadi. So‗nggi ellin davlati - Ptolemeylar Misrining mil.avv. 30-yilda 
halokatga uchrashi va uning Rim davlati tarkibiga qo‗shib olinishi bilan belgilanadi. Bu vaqt 
Ellin tafakkurining yaqqol so‗nish davri edi. Ilgari Ellin davlatlariga qarashli butun hudud 
g‗arbda Rim, sharqda Parfiya davlatlari tomonidan bo‗lib olindi.