O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

Magistratura. Rim konstitutsiyasi bo‘yicha magistraturalar kollegial bo‘lib (2 konsul, 2 ta pretor, 4 edil, 10 xalq tribuni, 2 senzor va 4 kvestor), bir yil ijro etilgan. Lavozimlar har yili qayta saylangan (faqat senzorlar bir yarim yil, diktatorlar yarim yil). Konsullar, pretorlar, kvestor va edillar lavozimga 1-martdan (mil.avv. 153-yilgacha, keyin 1-yanvardan), plebey tribunlari esa 10-dekabrdan lavozimga kirishar edilar. Dastlab sud hokimiyati ikki pretorga tegishli edi. Harbiy qo‘shin ta’minoti (intendant) qismi va harbiy o‘lja to‘rt kvestor (mil.avv. 267-yildan sakkiz kvestor), shahar obodonchiligi, ta’minoti, tartibni saqlash, jamoat bayramlarini tashkil etish to‘rt edilga tegishli edi. Plebeylarning manfaatini 10 plebey tribunlari himoya qilar edi. Xalq tribunlari triblar bo‘yicha plebey yig‘inlarida saylangan. Xalq tribuni lavozimi faqat plebeylarga tegishli edi. Dastlab ikki tribun saylangan. Keyin esa ularning soni 10 taga yetdi. Tribunlarning asosiy vazifasi plebeylarning manfaatlarini himoya qilish edi. Xalq tribunlari diktator va senzordan tashqari barcha magistratlarning faoliyatiga aralashish huquqiga ega edilar. Xalq tribunining veto (taqiqlayman) si magistratning farmoyishi, xalq yig‘ini va senatning qarorini bekor qilgan. Xalq tribunlariga magistratni qamash huquqi ham tegishli edi. Tribunning turar joyi har qanday plebey uchun yashirinish joyi edi. Tribun uyi tun-u kun ochiq bo‘lishi lozim edi. Lekin shahar chegarasidan tashqarida tribunlar o‘z hokimiyatini yo‘qotar edi. Tribunlar senat qaroriga norozilik bildirishlari mumkin edi, lekin dastlab ular senatda so‘zlash huquqiga ega emas edilar. Ularga senat majlisi bo‘layotgan bino eshiklari oldida turishgagina ruxsat berilgan. Keyinchalik tribunlar senatga kirish, munozaralarda ishtirok etish, hatto senat majlislarini chaqirish huquqiga ega bo‘ldilar. Tribunlar bilan boshda xalq tribunlari yordamchilari – plebey edillari lavozimi kiritildi. Plebey edillari komisiyalarida saylangan. Rim respublikasi komisiyalari tuzilmasida demokratik an’analar kuchaygan bo‘lishiga qaramasdan, boshqaruvdagi hal qiluvchi rolni senat va magistratlar o‘ynadilar. Bu Rim respublikasi aristrokratik mazmunining ifodasi edi.

Kohinlar. Rimda diniy e’tiqod siyosiy hayotdan ajralmadi. Qadimgi Rimda barcha oliy magistratlar qandaydir bir kohinlik funksiyalarini bajarganlar. Kohinlar alohida ijtimoiy qatlam emas edi. Kohinlar kollegiyaga uyushgan bo‘lib, faqat diniy vazifani bajardilar. Pontifiklar kollegiyasi boshda uch, keyin olti kishini tashkil qildi. Kollegiya boshlig‘i buyuk pontifik deb atalgan. U diniy marosim, rasm-rusumlarni bajarishda qatnashib, kalendar, ob-havo yozuvlarini olib borgan. Pontifiklar patritsiylar bilan yaqin aloqada bo‘lgan. Magistratlarga diniy masalalar bo‘yicha maslahatlar bergan. Buyuk pontifik mil.avv. III asr oxiridan alohida komisiyalarga saylangan, pontifiklar kooptatsiya yo‘li bilan tayinlanganlar. Pontifiklar Mil.avv. 300-yildagi Ogulniy qonuni bo‘yicha plebeylar ham pontifik lavozimlarini egallashi lozim bo‘ldi. Turli ibodatxona kohinlari flaminlar deb atalgan. Ma’buda Vesta ibodatxonasi kohinlari Rimda katta obro‘ga ega bo‘lganlar. Bashoratchi kohin – avgurlar alohida kohinlar kollegiyasiga kirganlar. Boshda avgurlar faqat patritsiylardan saylangan.