O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti

Archa  -Junipyerus  turkmiga  14  ta  tur  kiradi.  SNG  florasida  21  turi  uchraydi. 
Shundan  3  ta  turiZarafshon  archasi-Jynipyerus  zezavschanica  yarim  sharsimon  va 
Turkiston  archasi  (Jynipyerus  turkistanica)  O’zbekistonning  tog’li  hududlarida 
tarqalgan. Bundan tashqari eng chiroyli archalardan Virgin archa (J.vyerginia) bo’yi 
15-30  m  balandlikda,  manzarali  o’simlik  sifatida  respublikamizning  shaharlarida 
o’stirilmoqda. Qrim va Kavkazning janubiy qirg’oqlarida o’stiriladi, yog’ochi engil, 
yumshoq  bo’lib,  qalam,  yog’ochsozlikda  ishlatiladi.  Zarafshon  savr  archalaridan 
O’rta  Osiyo  xalqlari  qadim  zamonlardan  pistako’mir  olishda  ishlatganlar.  Archalar 
ikki uyli, ayrimlari bir uyli o’simliklardir. Ularning  erkak qubbalari 1 yil daraxtdda 
qishlab,  ikkinchi  yilning  bahorida  pishib  yetiladi.  Urg’ochi  (urug’chi)  qubbalari  -
qisqargan  novdalarning  qo’ltig’ida  kuzda  hosil  bo’ladi.  Ikkinchi  bahorda  ular 
kattalashib,  ularda  kurtaklar  yetiladi.  Urug’lanishdan  keyin  yumshoq  etli  urg’ochi 
qubbalarda  urug’  hosil  bo’ladi.  Pishib  yetilgan  qubbalari  sharsimon  etdor  bo’ladi. 
Urug’i ko’pincha ikkinchi yili yetiladi. 1-14 tagacha urug’i bo’ladi. Archalar tog’lik 
tumanlarda eroziyaga qarshi kurashda muhim ahamiyat kasb etadi.