O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

Pinotsitoz
Sodda hayvonlar va ko’p hujayrali organizmlar faqat qattiq zarrachalarni ushlashgagina emas, balki tashqi muxitdagi suyuqlik tomchilarini yutish xususiyatiga ham egadirlar. Buni birinchi bo’lib Lyuis 1831 yilda makrofag va fibroblastlarni o’sishini o’rganayotib kuzatgan edi.
Suyuklik tomchilarini ushlash va yutish protsessi ichishni eslatadi, hujayralar atrofdagi suyuqliklarni xuddi ichadi. Shuning uchun Lyuis bu xodisani pinotsitoz (gr-pino- ichaman, kytos-hujayra) deb nomlangan.
Makrofag va fibroblastlarda suyuqlikni yutish sitoplazmani tashqi qismidan do’ng yoki o’simta hosil bo’lishidan boshlanadi. Bu o’simta psevdopodiilarga o’xshaydi. Ular dastlab mayda tomchilarni o’raydi, keyin yuqori qismlari bir-biri bilan yopishadi, tomchilar sitoplazma ichida qoladi.
Amyobalarda sal boshqacharoq bo’lishi mumkin. Dastlab sitoplazmada konussimon do’ng hosil bo’ladi. Uni uchida kichkina voronkasimon botiq hosil bo’ladi. Keyin u ingichka kanal shaklini oladi. Suyuqlik tomchilari kanalni tubidan ichkariga ajralib kiradi. Pinotsitoz tomchilari kattaligi 50 ^oA dan bir necha mk gacha bo’ladi. Xamma o’simlik va hayvon hujayralarida pinotsitoz kuzatilgan.
Pinotsitoz xodisasini elektron miroskop bilan nozik tekshirishlar shuni ko’rsatdiki hujayraga kiruvchi tomchi membranani bir qismi bilan o’rab olinadi. Pinotsitoz tomchi ajralganda membrana chetlari birlashib ketadi. Shunday qilib, pinotsitoz tomchisini hosil bo’lishidan tashqari sitoplazmatik membra aktiv qatnashadi va har bir pinotsitoz tomchisini devori membranani bir qismidan hosil bo’ladi. Pinotsitoz yo’li bilan hujayraga har xil moddalar erigan holda, kolloid eritma holida va suspenziya holida kiradi.
Bu yo’l bilan hujayraga tashqi membrana orqali kira olmaydigan yirik molekulali moddalardan oqsillar, nuklein kislotalar, nukleoproteidlar kiradi.
Hujayraga kirgan moddalar keyinchalik sitoplazmada foydalaniladi. Bu pinotsitoz tomchilarini lizosomalar bilan birikishi tasdiqlaydi. Bu eng so’ngi vaqtlardagina aniqlandi. Lekin ular qanday o’zgarishlarga uchrashi hozircha aniq emas. Hozirgi vaqtda bu protsesslar juda ko’p olimlar tomonidan o’rganilmoqda.


Test savollari

1. 
   Fagotsitoz xodisasini kim o’rgangan?
   

1. 
   I.I.Mechnikov
   
2. 
   Lyuis
   
3. 
   N.Sharon
   
4. 
   Pavlov
   

2. Hujayra erkin yuzasi tuzilmasini ko’rsating:
a) kiprikcha
b) desmosoma
v) neksus
g) bazal burmalar
d) hammasi to’g’ri
3. Hujayralararo birikish turlariga kirmaydi:
a) neksus
b) oddiy birikish
v) desmosoma
g) mikrovorsinka
d) zich birikish
4. Plazmolemma vazifalariga kiradi:
a) himoya
b) transport
v) retseptor
g) tayanch
d) hammasi
5. 2 ta qo’shni hujayralar qobiqlari orasida suyuqlikning vazifasi?
a) hujayraaro modda bo’lib, qobiqlarni maxkam birlashtiradi.
b) hujayraaro modda bo’lib, ajratib turish.
v) aloqani yaxshilash
g) tayanch