O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

O’simlik hujayralarining qobiqlarining o’ziga xos tuzilishi
O’simlik hujayralari, hayvon hujayralaridan farq qilib, tashqi sitoplazmatik membranaga qalin po’st qo’shilgan bo’ladi, u membrana usti qurilmasi bo’lib hisoblanadi. 2 ta qo’shni hujayralar qobiqlari orasida hujayraaro modda bo’lib, qobiqlarni maxkam birlashtiradi.
O’simlik hujayrasi qobiqlarining muhim belgilaridan biri ularda yorituvchi mikroskoplarda yaxshi ko’rinadigan katta teshiklar-poralarni bo’lishidir.2 ta qo’shni hujayralar poralari qat’iy bir-biri ruparasiga joylashadi, ular yordamida qo’shni hujayralar sitoplazmasi o’rtasida kontakt amalga oshadi.
Ko’pchilik avtotrof o’simlik hujayralarining qobiqlari tarkibiga sellyuloza, gemitsellyuloza va pektin, zamburug’larda esa-xitin kiradi.
Elektron mikroskopni tekshirishlarni ko’rsatishicha o’simlik hujayrasi qobiqlari poralarida ko’pgina uzun, nozik fibrillar bo’ladi. Har bir fibrillni diametri 250-300 A. Fibrillar hujayralarni uzun o’qiga paralel holda yoki spiral holda joylashadi. Poralar bor joyda ular g’ovak kigizga o’hshash narsani xosil qiladi. Bularni plaz madesma kanallari deb ham ataladi. O’simlik qobiqlari ham birinchi navbatda maxanik funksiyani bajaradi. Xuddi skelet kabi o’simlikni mustahkam tayanchi bo’ladi. Suvni ko’p porlanishidan va infeksiyani kirishidan saqlaydi.
3- savol bayoni: Fagotsitoz protsessi sitoplazmatik membrananing aktiv faoliyati va harakatlanuvchanligi bilan bog’liq.
Fagotsitoz xodisasini I.I.Mechnikov tomonidan topilgan. Fagotsitoz-bu hujayralarni nisbatan qattiq donachalarni aktiv yutishidir (gr-phagos-yemoq, kytos-hujayra).
Fagotsitoz tabiatda keng tarqalgan bo’lib, hayvonot dunyosi taraqqiyotini, sodda hayvonlardan boshlab hamma pogonalarida uchraydi. Juda ko’p sodda hayvonlar, ayniqsa, amyobalar uchun fagotsitoz ovqatlanish usulidir. Amyoba tanasini istagan qismi bilan ovqatlikni ushlaydi. Bunda amyoba ovqatlikni atrofini oqib o’tadi va ovqatlik sitoplazmaga kirib qoladi, u yerda xazm bo’ladi.
Fagotsitoz va hujayra ichida xazm qilish, tuban umurtqasizlarda katta rol o’ynaydi. Yuqori darajada taraqqiy etgan, xazm organlariga esa bo’lgan organizmlarda fagotsitoz protsessi ximoya vazifasini bajaradi. Organizmga tushib qolgan yot tanachalarni chiqarib tashlaydi. Bundan tashqari fagotsitoz parchalanayotgan (degeneratsiyaga uchrayotgan) to’qimalardagi o’lgan hujayralarni yo’qotishda ham katta ahamiyatga ega. Masalan: amfibiylarni metamorfozida itbaliqni dumini yo’qolishi protsessi fagotsitoz yo’li bilan boradi.
Sut emizuvchilarda fagotsitoz vazifasiga oq qon tanachalari va makrofaglarga kiruvchi biriktiruvchi to’qima gistiotsitlari, suyak miyasining retikulyar hujayralari va shuningdek, jigarni va gipofizni endoteliya hujayralari ega. Shuning uchun bu hujayralarni fagotsitoz faoliyati organizmni unga tushgan yot tanachalardan va zararli mikroorganizmlardan saqlashda katta ahamiyatga ega.
Leykotsit va makrofaglarni faoliyati tufayli organizm ko’pchilik kasalliklarga beriluvchi bo’lmaydi. Bu asosda I.I. Mechnikov immunitetni fagotsitar nazariyasini yaratdi.
Hujayralar nisbatan katta tanachalardan tashqari ancha mayda bo’lgan kolloid tabiatli tanachalarni ham ushlashi va xazm qilishi mumkin. Bunday mayda tanachalarni fagotsitozini elektron mikroskop tekshirishlarida aniqlanadi va ultrafagotsitoz deb ataladi. Bunga misol qilib makrofaglarni tirik holda bo’yovchi bo’yoq moddalarini ushlashi va sitoplazmada to’plashini olish mumkin.