O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

10- mavzu. Keramik quvurlar
R Ye J A

10.1. Keramik quvurlar tarkibi va xom ashyosi

10.2. Keramik quvurlar ishlab chiqarish texnologiyasi

Tayanch so’z va iboralar: oqava suv quvurlari, drenajbop sopol,  bazalьtli quvurlar, nometall quvurlar, shamot olish, plastik massa  

10.1. Keramik quvurlar tarkibi va xom ashyosi

Keramik quvurning ilk ma’nosi-ariq, yomg’ir va qor suvini yo’lning bir tomonidan ikkinchi tomoniga o’tkazish uchun xizmat qiladigan sun’iy inshoot. Hozirgi kunda unga quyidagicha ta’rif berish mumkin: kanalizatsiya va filьtratsiya uchun xizmat qiladigan, keramik xom ashyolar asosida keramika texnologiyasi bo’yicha kuydirish yo’li bilan olinadigan sopol buyum.

Quvurlar tsilindrik shaklli, uzunligi diametriga nisbatan ustun, o’rta qismi bo’sh, turi ko’p va xalq xo’jaligida zng ko’p tarqalgan buyumlar qatoriga kiradi. Ular katta ikki qismga-metalli va metalmas quvurlarga ajraladi.
Metalli quvurlar odatda, po’lat va rangli metallar yoki qo’ng’ir cho’yan asosida tayyorlangan bo’lib (masalan, ruxlangan buklama yupqa po’latdan), ularning kesimi aylana, kvadrat, to’g’ri burchakli va tuxumsimon ko’ri­nish­larida bo’ladi. Ular massasi kichik bo’lishiga qaramay egilish va qayri­lishga katta qarshilik ko’rsatish momentiga egaliklari bilan ajralib turadi.
Er osti kommunikatsiyalarining suv va boshqa suyuqliklarni oqizib yuborilishini ta’minlovchi asosiy elementlari qatoriga uzoq muddatga va korroziyaga chidamli keramik drenaj va oqava quvurlar kiradi.
Respublikamizda oqava va drenaj quvurlari Toshkentda maxsus quril­gan zavoda 1938 yildan ishlab chiqarila boshlandi. 
Keramik quvurlar o’rniga oqava suvlari uchun eng qulay polimer quvur­lar ishlab chiqarish Olmoniyadan olingan texnologiya asosida ishlaydigan qo’shma korxona ishga tushirildi. Hozirgi kundagi natijalar shuni ko’rsatdiki, polimer quvur­lar ishlab chiqarishda bebaho hisoblanadi.
Keramik quvurlarining tarkibi nazariy jihatdan qaraganda RO-A1₂O₃-SiO₂ sistemasining ichida joylashgan bo’lib, uning markazidagi nuqta tarkibi 25 % A1₂O₃-SiO₂, 70 % SiO₂ va 5 % RO ga to’g’ri keladi. Bunday tarkibga ko’pgina gillar javob beradi, ammo quvur olish uchun ularning pishish oralig’i tor bo’lmasligi zarur. 
Bunday oraliq katta bo’lgan giltuproqlar qatoriga, masalan, MDH mamlakatlari xududlarida joy­lashgan O’ekinsk, Artemovsk, Popasnensk, CHasovyar, Komarovo, Dubrovochka, SHeroxovichi, Drujkovka kabi konlarning gillari kiradi.
Ishlatilayotgan tuproq tarkibida pirit va gips bo’lmagani ma’qul. Ular kuyish jarayonida sulьfit gazlari hosil qilishlari tufayli braka olib keluvchi notekis yuza va shishlar paydo bo’ladi. 
Tuproq tarkibida 2-4 % ishqoriy oksidlarning bo’lishi foydali, chunki ular borligi tufayli quvurlarning pishishi pastroq haroratda ro’y beradi. 
Keramik quvurlar pastroq o’tga chidamli yoki qiyin suyuqlanadigan zarrachalari zich yopishadigan gillar asosida olinadi