O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi farg`ona politexnika instituti

Qisqa muddatli davrda, raqobatlashgan firmaning taklif egri chizig’i, ya`ni uning chekli xarajatlar ergi chizig’i agar P AVC dan katta bo’lsa, o’rtacha o’zgaruvchan xarajatlardan yuqorida bo’ladi. Agar narx o’rtacha o’zgaruvchan xarajatlardan kichik bo`lsa, pastga tushib ketadi. Firmalarning faoliyatini to`xtatish haqidagi qarorini tahlil qilar ekanmiz, yo`qotilgan mablag`lar bunga misol bo`la oladi. Firmalar vaqtinchalik faoliyatini to`xtatishi bilan doimiy xarajatlarni to`lashlari shart. Natijada doimiy xarajatlar qisqa muddatda yo`qolib boradi, firma ishlab chiqarishda ularni rad qilishi mumkin. Firmaning qisqa muddatli taklif egri chizig`i chekli xarajatlarning bir qismi bo`lib, o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlarga tegishlidir va doimiy mablag`xarajatlarning miqdori taklif qaroriga ta'sir qilmaydi.

Firmalarning uzoq muddatli davrdagi qarori

Firmalarning uzoq muddatli davrdagi qarorida bozordan chiqish faoliyatni to`xtatish bilan barobar. Agar firma bozordan chiqsa mahsulot savdosidan keladigan daromadni yo`qotadi. Ammo u nafaqat o`zgaruvchan xarajatlarni, balki doimiy mablag`xarajatlarni ham tejab qoladi. Shu sababdan firma uning umumiy xarajatlari ishlab chiqarish daromadidan kam bo`lsa, u bozordan chiqishga to`g`ri keladi. Biz bu tushunchani matematik tushuntirish orqali yanada aniqroq qilamiz. Agar TR umumiy daromadni bildirsa, TC esa umumiy xarajatlarni bildiradi. Agar TR < TC bo`lsa, firma bozordan chiqadi Agar o`rtacha daromad o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlardan past bo`lsa, firma bozordan chiqadi. Buni miqdorga Q ga bo`lish orqali amalga oshiramiz. Rasm Miqdor Xarajat Qisqa muddatda firma agar P AVCdan katta bo’lsa, MC egri chizi’gida ishlab chiqaradi … Ammo agar P< VC/Q bo`lsa firma bozordan chiqadi Tengsizlikning chap tarafi umumiy daromad narxni miqdorga ko`paytirilishidan kelib chiqadi P x Q, VC/Q esa o`zgaruvchan xarajatlarni miqdorga bo`linishidan o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlar (AVC) chiqadi. Va firmani bozordan chiqishi quyidagicha ifodalanadi: P < AVC bo`lsa firma bozordan chiqadi Bunday tahlil yangi ish boshlashni istagan tadbirkorlar uchun ham to`g`ri keladi. Firma bozorga kirib kelishi mumkin, qachonki u foyda ko`rishni boshlasa, ya`ni P > AVC bo`lsa firma bozorga kiradi. Endi raqobatli firmaning uzoq muddatli davrda foydani maksimallashtirish strategiyasini ko`rib chiqamiz. Bozorga kirish va chiqishni tahlil qilar ekanmiz, uning foydasini tahlil qilishimiz foydali. Foyda umumiy xarajatni (TC) umumiy daromaddan (TR) ayirish natijasiga teng: TR - TC = Foyda Bu ta'rifni miqdorga (Q) ko`paytirish va bo`lish orqali amalga oshirishimiz mumkin: (TR/Q – TC/Q) x Q = Foyda E'tibor berish kerakki, TR/Q bu o`rtacha daromaddir, ya`ni narx P, TC/Q esa o`rtacha umumiy xarajatdir: Foyda = (P - ATC) x Q Bu yo`l bilan ifodalash firmaning foydasini o`lchashda yordam beradi.