O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat

5. Hokimiyatning tizimli talqini. Bu talqin hokimiyatning bixevioristik va psixologik ta’riflaridan farq qiladi. Bunda hokimiyatning individual munosabatlardan emas, balki sotsial tizimdan hosil bo’lishini bayon etadi.
6. Hokimiyatning tuzilmaviy-funktsional talqini (amerikalik sotsiolog T. Porsons). Bu talqin hokimiyatni keng bo’lmagan sub’ektlarning munosabati, sotsial tashkilotning xususiyati sifatida, insonlar birligining o’zini-o’zi tashkil etish, uyushtirish, safarbar qilish uslublari sifatida olib qaraydi. Hokimiyat – bu resurslarni, ta’sir ko’rsatish vositalarini safarbar qilishga imkon beruvchi sotsial makondir, rollarning xususiyatidan iboratdir. Boshqacha aytganda, hokimiyat – rahbarlik lavozimlarini egallash va muayyan funktsiyalarni bajarish bilan bog’liq faoliyatdir¹⁰.
7. Relyatsion (fran. munosabat) ta’rifi. Bu ta’rif hokimiyatni ikki sherik o’rtasidagi munosabat sifatida olib qaraydi. Bunda ulardan biri ikkinchisiga belgilovchi ta’sir ko’rsatadi. Bu holda hokimiyat uning sub’ekti va ob’ektining o’zaro harakati sifatida namoyon bo’ladi, sub’ekt muayyan vositalar yordamida ob’ektni nazorat qiladi.
Hokimiyat tuzilishi va ko’rinishlari. Hokimiyat – yaxlit va bir butun ijtimoiy hodisadir. Bu esa uning muayyan tarkibiy qismlardan tashkil topganligini inkor etmaydi. Hokimiyat – bir qator tuzilmalardan iborat bo’lgan ijtimoiy hodisadir. Uning tarkibiga sub’ekt, ob’ekt va resurslar kiradi. Hokimiyatning asosiy tarkibiy qismlaridan biri - sub’ektdir. U hokimiyatning bevosita tushunchasidir.
Sub’ekt – hokimiyatning faol, yo’naltiruvchi qismidir. U alohida inson, ijtimoiy guruh, kishilar birligi, masalan, xalq yoki dunyo hamjamiyati, davlat institutlari, siyosiy partiyalar bo’lishi mumkin. Biroq har qanday inson hokimiyatning sub’ekti bo’lavermaydi. Hokimiyatning sub’ektlari xilma-xil. Uning boshlang’ich omillari individlar va ijtimoiy guruhlar, ikkinchilari – siyosiy tashkilotlar, eng yuqori darajadagisi sub’ektlari – siyosiy elitalar, yetakchilardir. Hokimiyat sub’ekti ob’ekt bilan o’zaro munosabatlarda birinchi darajali rolp o’ynaydi.
Ob’ekt – hokimiyatning ikkinchi muhim elementidir. U hokimiyat sub’ekti qarorlarining bevosita bajaruvchisidir. Ob’ekt ham xuddi sub’ekt singari hokimiyatning ajralmas tarkibiy qismidir. Bu elementsiz hokimiyatni tasavvur etib bo’lmaydi. Hokimiyatning ob’ektini quyidagilar tashkil etadi: individ, ijtimoiy guruh, sinf, jamiyat. Hokimiyat ob’ektining sifati, faolligi jamiyatning siyosiy madaniyati bilan belgilanadi.
Resurslar – hokimiyatning asosini resurslar tashkil etadi. Resurslar kishilarni rag’batlantirish, jazolash va ishontirishda qo’llanilishi mumkin. Hokimiyat resurslari xilma-xil. Ilmiy adabiyotlarda bir necha turlarga bo’linadi: utilitar, majburlovchi va me’yoriy resurslar.