O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

5.2. Yuk avtomobillari
Mamlakatimizda qurilish uchun har yili juda ko’p miqdorda turli 
xil yuklar tashiladi. Bu ish transport mashinalari – yuk tashish 
avtomobillari, traktorlar, g’ildirakli shatakchilar, tirkama va yarim 
tirkamalar, 
maxsus 
transport 
vositalari 
yordamida 
bajariladi. 
Qurilishda faqat avtomobil transportiga ketgan sarf umumiy qurilish-
montaj ishlari sarfining 10...12% ini tashkil etadi. Avtomobil transporti 
va unga bog’liq bo’lgan yuklash-tashish ishlarida band bo’lgan 
xodimlarning soni qurilishdagi barcha ishchilar sonining chorak 
qismini tashkil qiladi. 
U yoki bu turdagi transport tanlash tashilishi kerak bo’lgan 
yukning miqdori va uning xarakteri, masofasi, yo’lning holati va 
tashish uchun ajratilgan vaqtga bog’liq. Avtomobil, traktor va 
shatakchilar yuk tashishdan tashqari, tirkama va yarimtirkama qurilish 
mashinalarini shatakka olib yurish hamda o’rnatma qurilish 

---

47 
mashinalari – ekskavator, kran, yuklagich, buldozer, skreperlar, yer 
qazuvchi 
va 
ustun 
qoziq 
qoquvchi 
qurilmalar 
uchun 
unifikatsiyalashgan baza sifatida ham xizmat qiladi. Avtomobil, traktor 
va shatakchilarning alohida yig’ish birliklari va mexanizmlaridan juda 
ko’p boshqa qurilish mashinalarida foydalaniladi. 
Yuk avtomobillari g’ildirak formulasi AXB bilan belgilanadi, bu 
yerda: A – g’ildiraklarning umumiy soni, B – yetaklovchi g’ildiraklar 
soni, ketingi ko’priklardagi juft g’ildiraklar bitta g’ildirak hisoblanadi. 
Mamlakatimiz sanoati bortli avtomobil va shatakchilarni quyidagi 
formulalarda ishlab chiqaradi: ikki o’qli 4 X 2 va 4 X 4 , uch o’qli 6 X 4
va 6 x6 , 4 x 2 va 6 x 4 formuladagi avtomobillarning o’tag’onligi 
chegaralangan hisoblanib, asfalt, beton va yaxshi grunt yo’llarda 
ishlatiladi. 4 X 4 va 6x 6 formuladagi avtomobillar esa yuqori 
o’tag’onlik qobiliyatiga ega bo’lib, ular o’nqir-cho’nqir yo’l sharoitlari 
va yo’l yo’q joylarda ham ishlashi mumkin. 
Yuk avtomobillari asosiy qismlariga dvigatel 1, kuzov 2 va shassi 
3 kiradi (5.1-rasm).
a)