O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

4.2. Parovozlar 
Parovoz deb bug’li porshenli mashina va qozondan tashkil topgan, 
mustaqil bug’ kuchi energiyasini hosil qiluvchi qurilmaga ega bo’lgan 
lokomotivga aytiladi. Parovoz lokomotivlarning eng qadimiy turi bo’lib, 
uning foydali ish koeffisienti 7% ni tashkil qiladi. Karerlarda asosan 
keng izli parovozlar ishlatiladi. Tor izli, kam quvvatli parovozlar juda 
kam ishlatiladi.
Parovozlar tenderli va tendersiz yoki tank-parovozlarga bo’linadi. 
Tenderli parovozlar suv va yoqilg’i joylashgan maxsus sig’imli 
tenderga ega. Tender parovozga temir yo’l liniyalarida uzoq vaqt 
ishlashiga imkon beradi. Parovoz tenderida 7÷20 t qo’mir va 20÷25 m
3
suv mavjud bo’ladi.
Tank-parovozlar tenderga ega emas; yoqilg’i va suv zahiralari 
parovozning o’zida (suv yon qismi yoki yuqorigi babkada, yoqilg’i esa 
mashinist budkasi orqasidagi yashikda) joylashgan bo’ladi. Tank-
parovozlarda ikki yoki uchta harakatlanuvchi o’q mavjud bo’lganligi 
sababli egri radiusli (30÷40 m) joylarda burilishga imkon beradi.
Parovozlarning 
ishlash 
tamoyili 
quyidagicha: 
yoqilg’ining 
yonishidan hosil bo’lgan issiqlik bug’ qozonida joylashgan suvni
qizdirishi natijasida bug’ hosil qilinadi. Hosil qilingan bug’ parovozning 
bug’ mashinasiga yo’naltiriladi va bug’ mashinasi porsheni ilgarilanma-
qaytma harakatga keltiriladi. Bu harakat krivoship-shatun mexanizmi 
orqali parovozning aylanma harakatlanuvchi o’qiga uzatiladi.
Parovozlar quyidagi asosiy qismlarga ega: qozon, bug’ mashina va 
ekipaj qismi. 
Parovoz qozoni
uch qismdan iborat – o’txona, tsilindrik qism va 
tutun qutisi.
Qozonning tsilindrik qismida suv intensiv ravishda bug’ga 
aylanadi. So’ng hosil bo’lgan bug’ mashinist tomonidan sozlagich 
yordamida bug’ mashinasiga uzatiladi. 
Bug’ mashinasi
parovozning ikkinchi asosiy tarkibiy qismi bo’lib 
hisoblanadi. Bug’ mashinasi har bir parovozda ikkitadan, ya’ni ikki yon 
tomoniga o’rnatiladi. 
Bug’ mashinasi tsilindr, bug’ taqsimlovchi va harakatlanuvchi 
mexanizmdan iborat bo’ladi. Ishchi tsilindrlarga kelayotgan bug’ 
miqdori taqsimlagich, ya’ni zolotnik orqali sozlanadi. Zolotnik va 
kulisali mexanizm yordamida parovoz harakat yo’nalishini o’zgartiradi. 
Ekipaj qismiga
parovoz ramasi, ressorga osish tizimi, yurish 
qismlari, ilgakli va zarbali asboblari va tormoz tizimi kiradi. 

---

41 
Tenderli keng izli parovozlar avtomatik havo tormozlariga ega. 9P 
tank-parovozi esa havo va qo’l tormozlari qurilmalariga ega. 1000 va 
750 mm li tor izli tender parovozlar bug’li va qo’l tormoziga ega. 
4.1-jadval 
Seriya 
G’ildirak 
formulasi 
Tirkama 
og’irligi, 
t 
Hisobiy 
og’irlik, 
t 
Maksimal 
tezlik, 
km/soat 
Hisobiy 
tortish 
kuchi, N 
Umumiy 
uzunligi, 
(tender 
bilan) mm 
Izi 1524 mm bo’lgan 
E
m 
....... 
0 - 5 - 0 
82,9 
125 
65 
202000 
20504 
E
o
....... 
0 - 5 - 0 
83,5 
130 
65 
202000 
20865 
O’ ....... 
1 - 4 - 0 
64,2 
120 
70 
101500 
20721 
9P (tank-
parovoz) 
0 - 3 - 0 
54 
54 
25 
108000 
9960