O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

7.7-rasm. Cho’michli elevatorlar. 
a) lentaga kovsh o’rnatilgan elevator; b) zanjirga cho’mich o’rnatilgan 
elevator; v) birlashtirilgan kovshli elevator; g) qiya joylashtirilgan 
elevator; d) donali yuklar uchun kajavali elevator. 
1-etaklovchi baraban, 2-birlashtirilgan lenta, 3-cho’mich, 4-yulduzcha. 
Cho’michli elevatorlar konstruktsiyasining joylanish holatiga ko’ra 
vertikal (7.7 – rasm) va qiya konveyerlarga bo’linadi.
Cho’michli elevator (7.7–rasm) yuritma, harakatlantiruvchi 
baraban 1, yulduzcha 4, ustki qopqoq, tushuriluvchi organ, tortuvchi ish 

---

98 
organi, cho’mich 3, korpus 7 va taranglovchi 8 hamda yuklovchi 9 
moslamalardan tashkil topadi. Cho’mich materialga botirib to’ldiriladi 
yoki yuklash novidan uzluksiz kelib turadigan material bilan to’ldiriladi. 
Tortish organi 1 m/s gacha tezlikda harakatlanganda va cho’michlar 
yirik joylashgan hollardagina cho’michni shunday to’ldirish mumkin. 
Cho’michdan yukni to’kish uchun u to’ntariladi (gravitatsion to’kish) va 
yuk markazdan qochma kuch ta’sirida to’kiladi. Markazdan qochma 
kuch yordamida to’kishda cho’michlari bir-biridan uzoqroq joylashgan 
va tortish organi 1 m/s dan tez harakatlanadigan elevatorlardan 
foydalaniladi. 
Bu elevatorlarning afzalligiga ko’ndalang kesimining kichikligi, 
yukni ancha balandga tashishi, ish unumdorligining kattaligi kiradi. 
Kamchiligiga esa yukni bir xil uzatib turish kerakligi, 
yuklanishning o’zgartirib turishi kiradi. Cho’michning konstruktsiyasi 
(turi) tashilayotgan yukning tarkibiga va yuklash hamda bo’shatish turi 
bo’yicha aniqlanadi. Elevatorlarda asosan 3 xil cho’mich o’rnatiladi: 
chuqur, sayoz va yo’naltiruvchi. 
Chuqur 
cho’michlar asosan quruq, oson bo’shaydigan, 
changsimon, donali va mayda donali sochiluvchan materiallarni (don, 
qum, mayda ko’mir) tashish uchun, sayoz cho’michlar nam, yomon 
bo’shaydigan, changsimon, donali va mayda donali sochiluvchan 
materiallarni tashish uchun, yo’naltiruvchi bortli cho’mich sekin 
yuruvchi tasmali va zanjirli elevatorlarda yaxshi bo’shaluvchi quruq 
mayda donali materiallarni tashish uchun ishlatiladi. 
Tortuvchi organ. Cho’michli elevatorlarda tortuvchi organ sifatida 
tasma yoki zanjir ishlatiladi. 
Tasma. 
Rezinalangan 
tasma 
ishlatiladi, 
xuddi 
tasmali 
konveyerlardagidek ularning eni kichik (300 mm), bo’ladi. Cho’mich 
tasmaga maxsus kallakli bolt bilan qotiriladi, chunki tasma aylanib 
barabanga borganda bolt xalaqit bermasligi kerak, shuning uchun 
cho’michning orqa devori oz yeyiladi. Tasmaning eni cho’michning 
enidan 25-150 mm ortiq qilib olinadi. 
Zanjirlar bir plastinkali, vtulkali, vtulka-rolikli, vtulka-katokli va 
payvandlangan bo’ladi (diametri 16-28 mm) li po’lat simdan 
tayyorlanib, payvandlanadi. Cho’mich zanjirga burchakli yoki fasonli 
zvenolar yordamida bolt yoki parchin mixlar bilan qotiriladi. Zanjirlar 
asosan ish unumdorligi katta elevatorlarda, ko’tarish balandligi katta, 
og’ir donali shuningdek, issiq yuklarni tashishda, ya’ni rezinalangan 
tasmada tashish mumkin bo’lmagan yuklarni tashish uchun ishlatiladi. 

---

99 
Yuritma elektrodvigateli, uzatish mexanizmi, baraban yoki 
yulduzcha, shuningdek, yukli tasma yoki zanjir, o’z-o’zidan orqaga 
harakatlanmasligi uchun to’xtatuvchi qurilmalar bilan ta’min-lanadi. 
To’xtatuvchi qurilma sifatida xropovikli yoki yulduzcha valiga yoxud 
elastik muftaga o’rnatiladi. 
Taranglovchi qurilma. Cho’michli elevatorlarda vintli yoki yukli 
taranglovchi qurilma ishlatiladi. Ular asosan tortuvchi organ turiga, 
yuritmaga va elevatorning balandligiga qarab tanlanadi. Taranglovchi 
qurilma yetaklovchi baraban yoki yulduzcha valiga joylashtirilib, 
elevator boshmog’ining chetki devorlariga qotiriladi. Taranglash 
masofasi 200…500 mm ni tashkil qiladi.