O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 
3.1-rasm. Panshaxali avtoyuklagich. 
a) umumiy ko’rinishi; b) kinematik sxemasi. 
1-gidrotsilindr, 2-sharnirli rama, 3-porshen, 4-ichki qo’zg’aluvchan 
rama, 5-qamrov panshaxasi, 6-rama, 7-yulduzcha, 8-yuk karetkasi,
9-zanjir, 10-shtok, 11-orqa ko’prik, 12-oldingi ko’prik. 
Panshaxali avtoyuklagichning yetaklovchi ko’prigiga qo’sh 
g’ildiraklar joylashtirilgan bo’lib, bunga asosiy sabab yuk ko’tarishda 
ko’prikka yuk ko’p tushadi, bu mashinaning old qismi hisoblanadi. 
Avtoyuklagichning ko’tarish qismi vertikal ramaga o’rnatilgan sharnirli 
rama, ichki qo’zg’aluvchan rama, karetka va qamrov panshaxasidan 
iborat. Yuklarni turg’un ko’tarib tushirish uchun g’ildirakli tsilindrlar 
yordamida yukni ko’taruvchi rama vertikal o’qqa nisbatan 12

...16

oldinga va 3

...4

orqaga egilishi mumkin.
Qo’zg’aluvchi rama gidravlik tsilindr ta’sirida yuqoriga va pastga 
harakatlanadi. TSilindr pastidagi ko’ndalang ramaga tayanadi. Porshen 

---

27 
va shtok yuqoridagi qo’zg’aluvchi ramaga mahkamlangan. Salt yuruvchi 
zanjirli polispasta bilan yukli karetka bir vaqtda harakatlanadi. 
Yuqoridagi harakatlanuvchi ramaga zanjir va yulduzcha o’rnatilgan. 
Zanjirning bir uchi yuk ko’taruvchi karetaga mahkamlangan, bu esa 
gidrotsilindr shtokiga nisbatan yukli karetaning ikki barobar tez 
harakatlanishini ta’minlaydi. Nasos orqali suyuqlik yuziga ta’sir etilgan 
bosim kuchi tsilindrdagi shtokni ilgarilanma harakat qilishini 
ta’minlaydi. Avtoyuklagichlar 3 - 5 t og’irlikdagi yuklarni 6 m 
balandlikka ko’taradi.
Yuk ko’taruvchanligi 3,2 va 5,0 t bo’lgan avtoyuklagich 2-tur 
tayyorlanishli 
qilib 
chiqarilmoqda. 
Birinchi 
tur 
tayyorlanishli 
avtoyuklagichlarda tayyor avtomobil agregatlar transmissiyasidan 
maksimal foydalanish ko’zda tutiladi. Ikkinchi tur tayyorlanishli 
avtoyuklagichlarda yuk bilan ishlash gabarit o’lchamlarini, tashqi 
burilish radiusini va boshqa teng parametrlarni kichraytirish uchun 
original agregatlar ishlatiladi. SHuning uchun 1-tur tayyorlanishli 
avtoyuklagichlar, shartli ravishda-oddiy va 2-tur tayyorlanishli 
avtoyuklagichlar kichik gabaritli avtoyuklagichlar deyiladi. 
Har bir avtoyuklagichlarni shartli ravishda ikki konstruktiv qismga 
bo’lish mumkin: o’ziyurar ramaga (shassiga) va yuk ko’targichga. 
O’ziyurar rama bilan yuklagichlar ramasida qandaydir umumiylik 
bo’lsa, yuk ko’targich esa original konstruktsiya bo’lib, faqat panshaxali 
avtoyuklagichlarda qo’llaniladi. Uzun yuklarni (profilli prokatlar, 
trubalar, temir-beton mahsulotlar) ko’tarib bir joydan ikkinchi joyga 
qo’yish yoki tushirish uchun yon tomonli yuklagichlar ishlatiladi. Bu 
turdagi avtoyuklagichlar old tomonli avtoyuklagichlardan asosan yuk 
ko’taruvchi organi avtomobil ramasining yoniga o’rnatilganligi bilan 
farq qiladi. 
Avtoyuklagichlarning yuk ko’tarish organi yuklarni qisqich bilan 
ko’tarish-tushirish va uyumga qo’yish ishlarini bajarish uchun 
mo’ljallangan. Ularning asosiy qismiga-yukli karetka, ramalar va 
gidrotsilindr kiradi. Avtoyuklagichlarning texnik ish unumdorligi 
quyidagi formuladan aniqlanadi: 
3600
,
юк
Н
техн
Ц
К
Q
П
Т


t/soat. 
(3.1)
bunda 
K
yuk
– avtoyuklagichning yuk ko’taruvchanligidan foydalanish 
koeffisienti; 
Q
n 
– 
nominal
 
(pasportdagi) yuk ko’taruvchanlik, t; 
T
ts 
– 
tsiklning davomiyligi, s: 

---

28 
 

 
 
T
ts 
= 
t
1 
· 
t
2 
· 
t
3 
.... 
t
11
, s,
(3.2)
bunda 
t
1 
– yuk ko’targichni qiya qilib tushirishga ketadigan vaqt, s; 
t
2 
– 
avtoyuklagichni 180

burish uchun ketadigan vaqt, s; 
t
3
– yukli yo’lga 
ketadigan vaqt, s; 
t
4
– panshaxani ko’tarishga ketadigan vaqt, s; 
t
5 
– 
yukni kerakli balandlikka ko’tarishga ketadigan vaqt, s; 
t
6 
– yukni 
uyumga qo’yishga ketadigan vaqt, s; 
t
7 
– yuk ko’targichni yuksiz orqaga 
qiya qilishga ketadigan vaqt, s; 
t
8 
– yuksiz panshaxani tushirishga 
ketadigan vaqt, s; 
t
9 
– avtoyuklagichni 180

burish uchun ketadigan vaqt, 
s; 
t
10 
– yuksiz yo’lga ketadigan vaqt, s; 
t
11 
– tezlikni almashtirib ulashga 
ketadigan vaqtlar yig’indisi, s. 
;
ўр
ЮК
Н
т
К
Q

(3.3)
bunda 
m
o’r
– yukning o’rtacha massasi, t. 
Avtoyuklagichning smenali ishlatish ish unumdorligi quyidagi 
formula orqali topiladi:
3600
,
H
СМ
Т
ЮК
B
Ц
Q Z
П
Z П
K
K
Т
 


t/soat. 
(3.4)
bunda 
Z
– smenaning davomiyligi, 
K
B 
– avtoyuklagichlardan vaqt 
bo’yicha foydalanish koeffisienti, 
K
B
= 0,4...0,8.