Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi fаrgʼonа politexnikа instituti

10.2-rasm.Gaz bilan dastaki payvandlash.
Jumladan, poʼlatningqalinligi 1 mmboʼlganidagazalangasiyordamidapayvandlashtezligiqariyb 10 m/soatni, qalinligi 10 mmboʼlganidaesaatigi 2 m/soatnitashkiletadi.

Shuninguchunhamqalinligi 6 mmdanortiqpoʼlatnigazbilanpayvandlashyoyyordamidapayvandlashgaqaragandakamunumliboʼladi.Аsetilen bilan kislorod elektr energiyasiga nisbatan qimmatroq turadi. Shuning uchun ham gaz bilan payvandlash elektr yoy yordamida payvandlashga qaraganda qimmatga tushadi. Kaltsiy karbidi, yonuvchi gazlar va suyuqliklar, kislorod, siqilgan gazlar ballonlari hamda asetilen generatorlarini ishlatish tartib-qoidalariga rioya qilinmaganda portlash va yongʼin chiqishi xavfi borligi ham gaz bilan payvandlashning kamchiliklariga kiradi.

Quyidagi ishlar gaz bilan payvandlab bajariladi:

—qalinligi 1-3 mm li poʼlat buyumlarni tayyorlash va taʼmirlash;

—hajmi kichkina idishlar va rezervuarlarni payvandlash, darzketgan joylarini payvandlash, yamoq solish va boshqalar;

—choʼyan, bronza, silumindan tayyorlangan quyma buyumlarni taʼmirlash;

—kichik vaorʻtacha diametrli quvurlarni montaj qilish;

—aluminiy va uning qotishmalari, mis, jez va qoʼrgʼoshindan buyumlar yasash;

—yupqa devorli quvurlardan konstruksiya uzellarini yasash;

—poʼlat va choʼyan detallarga jezni eritib yopishtirish;

—bolgʼalangan va nihoyatda mustahkam choʼyanni eritibqoʼshiladigan jez va bronza chiviqlarni ishlatib biriktirish;

— choʼyanni past haroratda payvandlash.

Eritib qoplash deb, payvandlash yordamida buyum sirtigametall qatlamini qoplashga aytiladi.Odatda, eritib qoplanganqatlam karbidlarning mayda zarrachalaridan iborat nomuvozanatstrukturaga ega. Karbidlarning tarkibiga qarab alohida xossali(eyilishga chidamli, kislotabardosh, olovbardosh, antifriksion vaboshqalar) suyuqlantirilgan qoplam hosil qilish mumkin. Bunday

eritib qoplashdan buyumlarni taʼmirlash va tayyorlashda foydalaniladi.

Eritib qoplashda payvandlashdan farqli ravishda asosiy metaluncha chuqur suyuqlanmasligi tufayli uning ozgina miqdori

jarayonda qatnashadi, shu sababli buyumning ichki kuchlanishlari va deformatsiyalanishi, darzlar hosil qilishga moyilligi nisbatan kichik.

10.3-rasm. Gaz bilan eritib qoplash.

Eritib qoplangan qatlam tarkibiga legirlovchi elementlarkiritib, uning berilgan alohida xossalarini hosil qilishga erishiladi.

Eritib qoplashda suyuqlantirib qoplangan metallning kimyoviyjihatdan bir jinsli tarkibini, binobarin, eritib qoplanadigan detalning butun yuzasida uning xossalarini hosil qilish ayniqsa muhimdir.

Eritib qoplashda talab etilgan erish chuqurligiga erishishuchun asosiy va qoʼshimcha metallning qizish darajasini rostlabolish lozimdir. Bunga erishish uchun gaz alangasini qoʼllashmaqsadga muvofiq boʼladi va ushbu gaz alangasi yordamida eritibqoplash usulining afzallik tomoni ham shundadir (3-rasm).

Gaz kislorodli alanga ham erigan metallni atrof-muhitdan,kisloroddan oksidlanishining oldini oladi va erigan metall tarkibigakiruvchi (talab etilayotgan xususiyatni taʼminlovchi) elementlaruchib ketishining oldini oladi. Gaz bilan eritib qoplashning kamchiligi – elektr yordamida qizdirish usullariga nisbatan ishunumdorligi ancha pastligi va asosiy metallga termik taʼsirningkattaligi.