O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Inkorni  dialektik  tushunish  yangining  eski  bilan  oddiy  almashuvi  bo’lmasdan,  balki  eskining  bag’rida 
vujudga  kelib,  undan  foydalanib,  qaror  topishini  tan  olishdir.  Dialektik  inkorning  muhim  ikki  jihati  mavjud: 
birinchisi,  eskining  o’rniga  yangining  kelishi  tabiiy-tarixiy  jarayon  bo’lganligi  uchun  taraqqiyotning  muhim 
sharti hisoblansa; ikkinchisi, u yangini eski bilan vorisiy bog’liq ekanligini ham ifodalaydi.  
Inkorni  inkor  qonunini  tushunish  uchun  uni  nega  shunday  deb  atalishini  izohlamoq  lozim.  Falsafaning  bu 
ta’limotini  ikki  marta  takrorlanuvchi  inkorda  ifodalanishi  olamdagi  narsa  va  hodisalarning  doimiy  ravishda 
o’zgarib, bir holatdan ikkinchi holatga o’tib borishi va oqibatda, rivojlanish uzluksiz ekanligidan kelib chiqadi.  
Bu qonunga ko’ra, har bir mavjud bo’lgan narsa va hodisa  o’zigacha bo’lgan sifat va miqdor inkor etilishining 
mahsuli, shu bilan birga, ana shu narsa va hodisalarning o’zi ham sharoitning o’zgarishi, vaqtning o’tishi bilan 
inkor etilishga mahkumdir. Demak, har bir narsa va hodisaning o’zgarishi va rivojlanishi hamisha ikki va undan 
ko’proq inkor etishlar bilan amalga oshadi. Insoniyat tarixi – avlodlar almashinuvi tarixidir, deyilganida ham ana 
shunday hol nazarda tutiladi.  
Inkorni  inkorning  yana  bir  muhim  belgisi  shuki,  taraqqiyotdagi  davriylikning  muayyan  halqasida,  ya’ni 
navbatdagi  inkor  bosqichida  uning  oldingi  bosqichidagi  ba’zi  belgilar  takrorlanadi.  Masalan,  don  o’simlikdan 
yana donlarga aylanadi, keyinroq yana o’simlikka va hokazo.  
Inkorni inkorning amal qilishi tufayli taraqqiyot to’g’ri chiziq shaklida emas, doira shaklida bo’ladi, uning oxirgi 
nuqtasi boshlang’ich nuqtaga yaqinlashadi. Lekin bu yaqinlashuv uning oxirgi nuqta bilan tutashishi bo’lmasdan, 
balki yuqori bosqichda sodir bo’lishi sababli taraqqiyot spiral shaklga ega bo’ladi. Bu spiralning har bir yangi 
o’rami oldingi o’ramiga nisbatan yuqoriroq bosqichda yuzaga keladi.  
Dialektik  inkor  yangi  bilan  eski  o’rtasidagi  bog’lanishni  butkul  rad  qiladi,  deb  tushunmaslik  kerak.  Yangi 
qanchalik  ilg’or  bo’lmasin,  u  yo’q  joydan  paydo  bo’lmaydi,  balki  eskining  qobig’ida  asta-sekin  shakllanadi. 
Shuning  uchun  ham  ko’p  hollarda  eskidan  yangiga  o’tilayotganda  eski  butunlay  tashlab  yuborilmaydi,  balki 
uning ijobiy tomonlari saqlanib qoladi va rivojlanish davom ettiriladi. Demak, yangi bilan eski o’rtasida vorislik 
mavjuddir.  Inkorni  inkor  qonuni  taraqqiyotda  vorislik  va  qaytariluvchanlikning  birligini  tavsiflaydi.  Dialektik 
inkorning muhim xususiyati ana shundan iborat.  
Inkorni  inkor  qonuni  mustaqillik  va  bozor  iqtisodiyoti  jarayonida  ro’y  berayotgan  hodisalar  mohiyatini  ilmiy 
anglashda  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Yangi  jamiyatni  barpo  etishga  qaratilgan  o’zgarishlar  hamma  narsani 
butunlay yo’q qilishni bildirmaydi. Aksincha, bu — xalqimiz taraqqiyoti jarayonida erishilgan ijtimoiy-iqtisodiy, 
madaniy,  ma’naviy  yutuqlarni  saqlab  qolib,  ularni  yanada  boyitib,  rivojlantirishdan  iboratdir.  Mazkur 
jarayonning  asosiy  tamoyili  Islom  Karimovning  yangisini  qurmasdan,  eskini  buzmaslik  lozimligi  to’g’risidagi 
xulosasida yaqqol o’z asosini topgan.