O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

5-mavzu. Mavjudlik, o’zgarish, bog’liqlikning asosiy shakllari. Falsafiy kategoriyalar  
Reja:  
1. Mavjudlik, o’zgarish va o’zaro aloqadorlik namoyon bo’lishining asosiy tamoyillari.  
2. Falsafiy kategoriyalar tizimi, ularning mazmuni.  
3. Falsafa kategoriyalari o’rtasidagi bog’lanishlar va ularning hozirgi davrda namoyon bo’lishi.  
4. Yoshlar tarbiyasida falsafiy kategoriyalar to’g’risidagi bilimlarning ahamiyati.  
Har  qanday  fanning  o’ziga  xos  qonunlari  va  asosiy  tushunchalari  bo’ladi.  Masalan,  fizikada  fizik  qonunlar, 
og’irlik,  tezlik,  kuch  kabi  tushunchalarga  juda  ko’p  duch  kelish  mumkin.  Ularning  aksariyati  bu  fan  tarixida 
chuqur  iz  qoldirgan  mashhur  olimlarnining  nomi  bilan  bog’langan.  Masalan,  fizikada  Nyuton,  Faradey, 
Avagadro va hokazo. Matematikani esa Pifagor, al-Xorazmiy, Karl Gausning qonunlarisiz tasavvur qilish qiyin. 
Xuddi  shunday  falsafaning  fanlik  maqomini  belgilaydigan  asosiy  tamoyillar,  qonunlar  va  kategoriyalar  tizimi 
ham  bor.  Ularni  o’rganishdan  avval,  qonun  va  kategoriya  tushunchalarining  mazmunini  aniqlab  olish  zarur. 
An’anaviy tavsiflarga ko’ra, «Qonun» falsafiy kategoriya sifatida narsa va hodisalar rivojlanishi jarayonidagi 
eng  muhim,  zaruriy,  nisbatan  barqaror,  doimiy  takrorlanib  turuvchi,  ichki  o’zaro  bog’lanishlar,  aloqalar, 
munosabatlarning mantiqiy ifodasi ekanligini ko’rib o’tdik. Endi kategoriyalarning mohiyati va  mazmuni bilan 
qisqa tanishaylik.