О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

 
XVI- BOB. MENEJMENTNI RIVOJLANTIRISH VA 
TAKOMILLASHTIRISH
 
Kalitli  sо‘zlar: 
Mezon,  unumdorlik,  unumdorlik  mezoni,  menejment, 
mehnat  unumdorligi,  rejalashtirish,  prognozlash,    inson  omili, 
takomillashtirish,  innovatsiya,  texnologiya
, 
professional
, 
tendensiyalar, 
nisbiy harajatlar.
 
 
1. MENEJMENTNI TAKOMILLASHTIRISHNING EVOLYUSION 
ASOSLARI 
 
Menejment  nazariyasining  resurslarini  taqsimlash,  asoslash  va 
qо‘llash  jarayonini  amalga  oshirish  va  tendensiyalarni  shakllantirishning 
asosiy  fundamenti  bо‘lib  menejer  resurslarining  tobora  kengayib 
borayotgan  tarkibini  aniqlash,  о‘zlashtirish  va  ulardan  foydalanishga 
evolyusion  yondoshuvdir.  Ushbu  yondoshuv  xodimlarning  kasbiy 
yetakchiligining  zamonaviy  uslublarini  shakllantirish  va  qо‘llash  uchun 
mazmunli 
asos 
sifatida 
ajratish, 
mutaxassislik, 
tarqatish 
va 
kooperatsiyaning 
evolyusion 
ketma-ketligini 
qurish 
va 
amalga 
oshirishning obyektiv xususiyatini oqilona aks ettiradi. 
Menejmentni takomillashtirishning asosiy tamoyillaridan biri sifatida - 
uning  nazariyasini  ishlab  chiqishning  datslabki  qoidalaridan  boshlab 
konstruktiv  komponentlarning  paydo  bо‘lishidir.  Doimiy  ravishda 
tasdiqlash,  shakllantirish,  asoslash,  tasniflash,  adaptatsiya  va  hakazolar 
haqida kо‘p gapiramiz, bular boshqaruv nazariyasini takomillashtirishning 
konstruktiv 
asoslarini 
ta’minlaydi.  Bu  menejment  nazariyasini 
takomillashtirishga  evolyusion  yondoshuvning  strategik  istiqbollari  va 
taktik  imkoniyatlarini  ishlab  chiqish  va  ulardan  foydalanishning  doimiy 
ahamiyatini belgilaydi. 
Menejmentni  ilmiy  bilimlar  sohasi,  amaliy  tizimlar  sifatida 
shakllantirish    turli  xil  ijtimoiy-iqtisodiy  sharoitlarda  kasbiy  amaliy 
faoliyatning  kо‘nikmalari  va  sohalari  turli  yо‘llar  bilan  amalga  oshiriladi. 
Bozor  munosabatlariga  о‘tish  sharoitida  bu  jarayonlar  mahalliy  sharoitda 
sezilarli  darajada  kuchaytiradi,  ammo  barcha  masalalar  muvaffaqiyatli  va 

---

271
 
 
tо‘liq  hal  etilmaydi.  Shunday  qilib,  olimlar  va  amaliyotchilarning  katta 
qismi  odatda,  menejment  va  boshqaruv  tushunchalarini  farqli  jihatlarini 
ochib  beradi,  ular  tomonidan  "menejment"  atamasini  zamonaviy  xorijiy 
tendensiyadan  foydalanishni  tushuntiradi.  Shu  bilan  birga,  menejmentni 
professional rahbariyat sifatida qarash mumkin, boshqaruv esa tashkilotga 
ta’sir  kо‘rsatishning  keng  qamrovli  jarayoni  bо‘lib,  asosan  uning 
boshqaruvini  о‘z  ichiga  oladi.  Ushbu  misol  amalda  yangi  konsepsiyaning 
evolyusion  rivojlanishi  nazariy  jihatdan  ilgari  surilgan  bir  qator 
tushunchalardan qanday ustunligini aniq kо‘rsatib beradi. 
Zamonaviy menejmentning amaldagi rahbari tomonidan talab qilingan 
bilim, kо‘nikma va tasavvurlarning professional kо‘rinishlari kо‘p jihatdan 
empirik
99
tarzda  shakllantiriladi.  Ushbu  nuqtai-nazardan  menejment 
nazariyasini  takomillashtirish-ning  eng  muhim  vazifalaridan  biri 
tashkilotning shartlari va resurslarining ta’sirini о‘rganish va hisobga olish, 
atrof-muhit  cheklovlari  va  ta’sirini  maqsadlarni  belgilash  va  ularga 
erishishdir. Zamonaviy boshqaruv nazariyasi va amaliyotidan kelib chiqib 
bu vazifani faqat konstruktiv hal etish, ya’ni shakllantirilayotgan tuzilmani 
izchil  takomillashtirish  va  rivojlantirishni  ta’minlash  orqali  erishish 
mumkin. 
Tashkilotning  о‘z  korporativ  va  ijtimoiy  maqsadlariga  erishish  va 
erishish  jarayonini  maqsadli  amalga  oshirishda  professional  yondoshuvni 
talab qiladi. Professional yondoshuvning asosini tashkilotning shakllanishi, 
faoliyat  yuritishi  va  rivojlanishi  qonuniyatlari  va  tamoyillarini, 
xodimlarning  kasbiy  va  biznes  kо‘nikmalari,  aniq  tizimni  va  tashkilotni 
samarali  boshqarish  jarayonlar  tashkil  qiladi.  Ushbu  professional 
yondoshuvni amalga oshiruvchilar tashkilot rahbari va boshqaruv apparati 
xodimlaridir.  Ular  tashkilot  faoliyatining  dasturini  professional  asosda 
rejalashtirish, 
ishlab 
chiqish 
va 
amalga 
oshirish, 
zamonaviy 
menejmentning  samarali  usullari  va  vositalarini  о‘zlashtirish  va  qо‘llash 
orqali uning barcha tizimlarining ishlashini malakali va mas’uliyatli tarzda 
ta’minlashga qaratishi lozim. 
Zamonaviy  tashkilotlarning  menejmentini  konstruktiv  rivojlantirish 
yо‘lidagi ayrim tо‘siqlarni bartaraf etish menejment nazariyasi kabi yangi 
intizomni о‘rnatish va takomillashtirish orqali ta’minlanadi. 
Menejmentning  yangi  yо‘nalishlari  va  о‘quv  fanlarini  aniqlash  va 
shakllantirish  tashkilotni  boshqarish  bо‘yicha  professional  bilimlarni 
kengaytirish,  chuqurlashtirish  va  ixtisoslashtirishga  bо‘lgan  ehtiyojni  aks 
ettiradi.  XXI  asr  boshlarida  ular  о‘ndan  ortiqni  tashkil  etib,  maxsus 
                                                           
99
 EMPIRIK 
(греч. от empeiria -tajriba). Manba: 
https://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_fwords/758/
 ЭМПЕРИК 

---

272
 
 
menejment  bilimlari  majmuasining  yangi  tarkibiy  qismlarini  aniqlash 
imkonini berdi.  
Bir tomondan, kо‘rib chiqilayotgan tendensiyalar boshqaruvning zarur 
kasbiy  bilimlarini  izchil  tо‘plash,  kengaytirish  va  chuqurlashtirish  bilan 
izohlanadi. 
Bu 
tashkilotni 
boshqarish 
bо‘yicha  mutaxassislarni 
tayyorlashni  ta’minlaydigan  uzoq  vaqtdan  beri  ishlab  chiqilgan  va  yangi, 
hozirgi  davrga  moslab  tuzilayotgan  о‘quv  fanlari  majmuasining 
shakllanishini va talab etilishini belgilaydi. 
Boshqa  tomondan,  menejmentni  о‘rganishning  yangi  tartiblari  va 
modullarini  aniqlash,  kasbiy  bilimlarning  tarkibi  va  mazmunini  tuzish  va 
ixtisoslashtirish  bо‘yicha  evolyusion  rivojlanayotgan  tendensiyalarni 
chuqurlashtirish bilan bog‘liq. 
Menejment  nazariyasini  takomillashtirishga  "buyuk  tashkilotchilar" 
deb  nomlangan  tashkilot  alohida  ta’sir  kо‘rsatdi,  ularning  uzoqni  kо‘zlab 
qilgan harakatlari asosan bugungi ustuvorliklarga erishishimizga sababchi 
bо‘lgan
100
. 
Ularga 
yirik 
korxonalar 
direktorlari, 
kompaniyalar 
prezidentlari,  samarali  boshqaruvning  qat’iy  konsepsiyasini  asoslagan 
biznes-tashkilotlarining  tadqiqotchilari  kiradi.  AQShda  ular  orasida:  G. 
Ford, E Karnegi, D. Muni va boshqa yuqori lavozimli rahbarlar о‘zlarining 
tajribalarini  umumlashtirib,  hamkasblarini  yaxlit  konsepsiya  sari  harakat 
qilishga  undashdi.  1939  yil  Nyu-Yyurkda  "tashkilot  tamoyillari"  asari  D. 
Muni  va  A.  Reyli  tomonidan  tо‘liq  va  oqilona  tarzda  nashr  etilgan. 
Menejment  nazariyasini  takomillashtirishning  bugungi  yondoshuvlari 
asosan ushbu tamoyillarga asoslanadi. 
Menejment 
nazariyasini 
takomillashtirishning 
asosiy 
ustuvor 
yо‘nalishlari va muhim xususiyatlarini quyidagilardan iborat: 
1)  menejmentni  takomillashtirish  rahbar  va  menejment  funksiyalari 
majmuasini tashkilotda amalga oshiriladigan umumiy mehnat jarayonidan 
ajratishdan lozimligi; 
2)  menejment  darajasi  xodimlarni  boshqarish  va  tashkilotni 
boshqarishda  professional  yondoshuvni  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish 
bilan belgilanadi; 
3)  tashkilotni  boshqarish  konsepsiyasini  belgilash  rahbar  harakatini 
kо‘rsatish, boshqaruv apparatini shakllantirish orqali amalga oshiriladi va 
kasbiy ta’lim bilan ta’minlanadi;  
                                                           
100
 А. М. Лялина Теория менеджмента: Учебник для вузов. Стандарт 3-го поколения. — СПб.: Питер, 2009. 
— 438 с.: ил. — (Серия «Учебник для вузов»). 

---

273
 
 
4)  menejerning  о‘rni  va  roli  tashkilotning  maqsadlariga  erishish  va 
erishish  jarayonini  ishlab  chiqadigan  va  amalga  oshiradigan  rahbar 
maqomiga mos kelishi lozim; 
5) Tashkilot boshqaruvining salohiyati xodimlarning kasbiy bilimlari, 
kо‘nikmalari va uni amalga oshirish samaradorligi bilan belgilanadi; 
6)  Menejment  samaradorligi  tashkilotning  yetakchilik  san’atining 
tashkiliy  xulq-atvori  va  korporativ  о‘zaro  hamkorligi  resurslarining 
muvofiqligiga ham bog‘liq.
 
Yuqoridagi 
tegishli 
xulosalar 
menejment 
nazariyasini 
takomillashtirish usullarini aniqlashda batafsil tahlil qilishda qо‘llaniladi.