О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

 
4. IJTIMOIY ADAPTATSIYA TUSHUNCHASI 
 
Adaptatsiya  tushunchasi
.  Adaptatsiya  -  organizmning  tashqi  muhit 
bilan adekvat aloqalarning shakllanish xususiyati. Shuningdek, adaptatsiya 
organizm faoliyatini tashqi muhit ehtiyojlariga qarab о‘zgartirish qobiliyati 
hamdir. 
Adaptatsiya nima? Bunga turlicha jaob berish mumkin: 
-Sezgi a’zolarining qо‘zg‘ovchilarga nisbatan moslashishi; 
-Qо‘zg‘ovchi ta’siri ostida sezgilarning о‘zgarishi; 
                                                           
96
 Rеfеrеnt 
(
лат.
 
referens
, 
referentis
) — 
 tegishli, taqqoslanadigan, takrorlanuvchi; abstrakt haqida xabar berish. 

---

267
 
 
- Kuchli qо‘zg‘ovchilar ta’siri ostida sezgilarning zaiflashishi; 
-Yangi  sharoitlarga  kо‘nikishni  ta’minlovchi  bilim,  kо‘nikma  va 
malakalar.  
Barcha  tirik  mavjudotlar  о‘zgaruvchan  atrof-muhitga  doimiy 
adaptatsiyani  ta’minlovchi  mexanizmlarga  ega.  Bu  qobiliyat  gomeostaz 
asosida rо‘y beradi. Biroq atrof-muhitning bunday о‘zgarishlarini oldindan 
kо‘ra  bilish  va  unga  kо‘nika  olishi  faqat  insonga  xosdir.  Insonning  bu 
yuqori adaptiv qobiliyati tug‘ma bо‘lmay, muhit bilan doimiy aloqasining 
oqibati sifatida rivojlanib keladi. 
Insonning  kо‘nikish  reaksiyasi  shakllari  ijtimoiy  adaptatsiya  sifatida 
aniqlanishi  lozim.  Boshqa  tirik  mavjudotlardan  farqli  о‘laroq,  inson 
ijtimoiy  muhit о‘zgarishlariga kо‘nika olishi va bu holatlar uchun yurish-
turish reaksiyalarini ishlab chiqishi lozim.  
Insondagi  adaptatsion  mexanizmlarda  hal  qiluvchi  rolni  ijtimoiy 
omillar 
о‘ynaydi.  Ilmiy-texnikaviy  rivojlanish,  urbanizatsiyaning 
tezlashishi,  tabiat  va  kosmosni  faol  о‘zlashtirish,  aloqa  vositalarining 
kengayishi  va  kompyuterlashtirish,  davlatlararo  integratsiya  jarayonlari 
insonda  о‘zgaruvchan  muhit  sharoitlariga  tez  kо‘nika  olish  qobiliyatini 
shakllantirish  masalasini  muhimlashtiradi.  Bu  qobiliyat  shaxs  rivojining 
yanada hal qiluvchi ahamiyatga ega tarkibiy qismiga aylanmoqda.  
Insonning  tug‘ilishi  adaptatsiya  borasidagi  ilk  sinovdir.  Yangi 
tug‘ilgan  chaqaloqda  ham  kо‘nikish  mexanizmlari  mavjud  bо‘ladi.  Biroq 
gо‘daklik davrida muhit bilan faol о‘zaro munosabatlar natijasida oliy nerv 
faoliyatida  ba’zi  murakkab  funksiyalar  vujudga  keladi.  Miyada  axborot 
tо‘plash va uni qayta ishlash bolaga ijtimoiy muhitning ijtimoiy tajribasini 
tarbiyaviy ta’sir orqali о‘zlashtirish imkonini beradi.