О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

3. MEHNATNI BOSHQARISH ALGORITMI VA MATRITSASI 
 
Rahbarning  mehnat  algoritmi  asosan  quyidagicha  ifodalanishi 
mumkin: 
-mehnat  subyekti  maqsadi-  mehnat  vositalarining  (asboblarning)  ish 
predmeti sifatida; 
- ish jarayonidagi mehnat usullarining natijalari (mahsulot) sifatida; 
- mehnat natijalarini baholash mezonlari sifatida. 
Menejmentning  sifat  kо‘rsatkichlari,  boshqaruvdagi  mehnat  inqirozi 
belgilarini  aniqlash  va  oldini  olish  uchun  mehnat  jarayoni  va  mehnat 
natijalarini  tahlil  qilish  muhim  ahamiyatga  ega.  Shuning  uchun  predmet 
nima  ekanligini  va  shunga  mos  ravishda  muayyan,  haqiqiy  boshqaruv 
ishlarining mahsulotini aniqlash kerakmi degan savol tug‘iladi. 

---

262
 
 
"Ijtimoiy" tizimlarda kamida ikki kishining yoki ijtimoiy guruhlarning 
о‘zaro  ta’siri  bо‘lgani  uchun-bu    tizimlar,  ularga  kiritilgan  shaxslar 
boshqaruv  obyekti  bо‘lib  qoladi.  Boshqaruv  mehnati  predmeti  bо‘lib, 
obyektiv ravishda insonning ruhi, ongi va shunga  mos  ravishda tizimdagi 
haqiqiy xatti-harakati bо‘ladi. 
Har  qanday  kо‘lamdagi  boshqaruv  tizimi  rahbari  obyektiv  ravishda 
axborotlarni    qabullarni  qabul  qilish  va  uzatish  markazi  rahbari  sifatida 
namoyon bо‘lmoqda. Butun boshqaruv jarayoni barcha ish kunida turli xil 
manbalardan  va  xir  xil  kanallardan  turlicha  shakllarda  axborotni  qabul 
qilish  va  tarqatishdan  iboratdir.  Bularning  barchasi  ehtiyotkorlik  bilan 
axborotlarni  qabul  qilish,  tahlil  qilish  va  baholashni  talab  qiladi. 
Rahbardan  chiqadigan  ma’lumotlar  ijrochilar  manzillariga  yо‘naltiriladi, 
turli  shakllarda  amalga  oshiriladi:  buyruq  va  farmoyishlar,  strategik  yoki 
operativ  maqsadlar  va  vazifalar,  boshqaruv  tamoyillari  va  boshqalar. 
Shundan kelib chiqadiki, axborot-boshqaruv ishlarining yana bir predmeti 
hisoblanadi,  chunki  u  eng  muhim  ijtimoiy  funksiyani  amalga  oshiradi, 
odamlarning xatti-harakatlarini boshqaradi, ularning tashkiliy harakatlarini 
sezilarli darajada belgilaydi. 
Murakkab  va  kо‘p  qirrali  boshqaruv  ishining  yana  bir  predmeti-har 
qanday  ijtimoiy  boshqaruv  tizimida  obyektiv  ravishda  shakllanadigan 
ijtimoiy munosabatlardir. Bu odamlar о‘rtasida, birinchi navbatda, mehnat 
subyektlari  (funksional,  rasmiylashtirilgan),  shaxslararo  yoki  guruhlararo 
(qisman  rasmiylashtirilgan)  munosabatlar  bо‘lib,  ular  birgalikda  yoki 
ajratilmagan  meyorlar  va  qadriyatlar  asosida,  о‘zaro  munosabatlar 
subyektlari  tomonidan  bir-birining  idrokiga  va  tushunchasiga  bog‘liq. 
Natijada,  boshqaruv  tizimining  yuqori  darajada  tashkil  etilishiga,  agar 
rahbar  xodimlarning  о‘z  ishiga,  hamkasblariga,  umuman,  mehnat 
tashkilotiga  mas’uliyatli  munosabatda  bо‘lishini  ta’minlasa,  tizimning 
barcha  tarkibiy  elementlari  о‘rtasidagi  turli  xil  munosabatlarni  tartibga 
solish mexanizmi yanada yengillashadi. 
Ayniqsa, boshqaruv mehnatining murakkab predmeti-bu odamlarning 
yashash  sharoitlari(mehnat  sharoitlari,  turmush  tarzi,  dam  olish,  shaxsiy 
rivojlanish  imkoniyatlari,  huquqiy  va  ekologik  xavfsizlik,  kelajakka 
bо‘lgan  ishonch  va  boshqalar)dir.  Bu  parametrlarning  barchasi  har  bir 
inson  uchun  muhim  bо‘lgan  ehtiyojlarni  aks  ettiradi.  Shuning  uchun 
rahbarning  e’tiboridan  chetda  qolmasligi  va  boshqaruv  mehnatining 
jarayoni  va  mazmunidan  "chiqib  ketishi"  mumkin  emas.  Ushbu  predmet 
bilan  ishlash  barcha  darajadagi  rahbarlarni  doimiy  ravishda  ehtiyojlarni 
kо‘tarish  qonunini  hisobga  olishga  majbur  qiladi,  saylovchilar,  fuqarolar, 

---

263
 
 
xodimlarning  hokimiyat  va  boshqaruv  organlariga  bо‘lgan  munosabati 
bevosita  ushbu  obyektga  va  qobiliyatlarga  yо‘naltirilganligiga  bog‘liq 
bо‘lib,  oxir-oqibatda  odamlarning  turmush  sharoitini  sezilarli  darajada 
yaxshilashga intiladi. 
Menejment  mehnati  matritsasi  (12-jadval)  uning  mazmunining  kо‘p 
qirraliligi va murakkabligi haqida qator tizimli tushunchalar yuzaga keladi. 
Bu  ijtimoiy  ahamiyatga  ega  bо‘lgan  mehnatning  ushbu  turini 
mukammallashtirishning  obyektiv  va  ijtimoiy  jihatdan  muhim  ekanligini 
kо‘rsatadi,  bu  esa  kо‘plab  odamlarning  turmush  hayot  sifatiga  bevosita 
bog‘liq. 
12-jadval