О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

Ijtimoiy  adaptatsiya  nima  degani
?  Ijtimoiy  adaptatsiya  (yunoncha 
“adapto”  –  moslashish)  anomal  bolalarning  individual,  guruhli  xulqlarini 
ijtimoiy qoidalar, qadriyatlarga mos kelishini ta’minlash deganidir
97
. 
Sо‘nggi  yillarda  gо‘daklik  davridagi  ijtimoiy  adaptatsiyaga  qiziqish 
ancha  ortdi.  Ta’lim  muassasalalarida  tarbiyalanayotgan  barcha  bolalar 
uchun  ijtimoiy  adaptatsiya  muammosi  muhim  ahamiyatga  ega.  Hozirgi 
vaqtda  bolaning  kо‘nikish  imkoniyatlarini  oshirish,  uning  ijtimoiy 
aloqalarini kengaytirish bola shaxsining shakllanishi uchun nihoyatda katta 
ahamiyat  kasb  etmokda.  Bola  shaxsining  rivojlanishi  uning  aloqalarining 
xilma-  xilligiga  bog‘liq.  Demak,  bolaning  har  tomonlama  rivojlanishi 
uning aloqalarining kо‘p tomonlama rivojlanishiga sabab bо‘ladi.  
                                                           
97
 
U.I.Inoyatov, N.A.Muslimov, M.Usmonboеva, D.Inog’omova. PЕDAGOGIKA: 1000 ta savolga 1000 ta javob. Mеtodik 
qo’llanma, Toshkеnt – 2012, 182- bеt.   (http://tmetod.uz/wp-content/uploads/pedagogika-savol-javob.pdf)  

---

268
 
 
Shuning  uchun  ijtimoiy  aloqalarning  barvaqt  shakllanishi  tarbiyaga 
ijobiy  ta’sir  kо‘rsatadi.  Ijtimoiy  adaptatsiya  qobiliyati  oliy  nerv 
faoliyatining  rivojlanishiga  bog‘liq  ravishda  postanal  antogenez
98
da 
shakllanadi.  Bu  jarayon  hayotning  ilk  uch  yilida,  ayniqsa,  jadal  kechadi. 
Shaxsning ijtimoiy adaptatsiyasi uchun yangi ijtimoiy muhitdagi aloqa va 
meyorlar  haqidagi  ma’lumot  muhim  ahamiyatga  ega.  Yangi  ijtimoiy 
talablarga  kо‘nikish  bir  qancha  ruhiy-hissiy  qiyinchiliklarni  ham  keltirib 
chiqaradi.  Bola  ijtimoiy  adaptatsiyani  о‘z  tajribasi  asosida  ta’lim-  tarbiya 
jarayonida  о‘rganadi.  Ijtimoiy  adaptatsiya  qobiliyatini  hosil  qilish,  о‘z 
navbatida, kо‘nikish im koniyatini kengaytiradi.  
Shu  bilan  birga,  bolaning  kо‘nikish imkoniyatlarida  inqirozli  holatlar 
ham  hosil  bо‘lishi  mumkin.  Bu  im  koniyatlar  esa  bolaning  atrofidagilar 
bilan  aloqalarining  rivojlanishiga,  bola  miyasida  axborotlarni  qayta 
ishlashiga  bog‘liqbо‘ladi.  Bolada  aniq  bir  mikroijtimoiy  muhitning 
shartlari 
sifatida 
shakllanadigan 
yurish-turish 
shakllari 
ijtimoiy 
adaptatsiyaning  fiziologik  holati  hisoblanadi.  Bu  sharoitlar  о‘zgaradi, 
masalan,  bolalar  biron-bir  muassasaga  kirganlarida  ulardan  yurish-
turishining ham о‘zgarishi talab qilinadi.  
Turli  yosh  davrlarida  bu  turli  darajadagi  qiyinchiliklarni  keltirib 
chiqaradi.  Bolalarning  ta’lim  muassasalaridagi  adaptatsiyalarining  asosiy 
xususiyati ularning oilalarida shakllanadigan, ota- onasi hamda safdoshlari 
bilan shakllanadigan munosabatlari orasidagi farqidir.