O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti po'lotova zilola fayzulloyevna boshlang’ich sinf o‘qish kitoblarida vaqt tushunchasi ifodasi va uning badiiy talqini

Tadqiqot vazifalari. Boshlang’ich sinf o`qish darslarida vaqt tushunchasiga oid materiallarni o‘rgatishda badiiy asarlar yetakchi manba hisoblanadi. Bu muammo hozirgacha monografik tarzida o‘rganilmagan. Badiiy asarlar o‘quvchi tafakkurining teranlashishiga, voqelikni qabul qilish doirasi kengayishiga ko‘mak beradi. O`qish darslarini har gal turli usullar bilan tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Mahorat bilan yetkazilgan asarlar bolada ko‘tarinki, quvnoq kayfiyatni yuzaga keltirishga, kichkintoy bilan his-hayajonli, do‘stona muloqot o‘rnatishga, sezdirmay, osonlik bilan tarbiyaviy ta’sirni tashkil etishga, atrof-muhit haqidagi bilim va ma’lumot zahiralarini samarali to‘ldirishga imkon yaratadi. Shu ma’noda tadqiqotning o‘qituvchi va o‘quvchilarga singdirishni mo‘ljallagan vazifalari quyidagilar:
– badiiy asarlarning janriy xususiyatlarini, ularning kompozitsiyasini, sujetini to‘g‘ri anglashga o‘rgatish orqali o’quvchilar bilan vaqt tushunchasi ahamiyatining usullarini ishlab chiqish;
– o‘quvchini asarlardagi obrazlar tizimini to‘gri talqin qilishga o‘rgatish yo‘llarini belgilab berish orqali vaqtning qadriga yetishga o`rgatish;
– asarlardagi ezgu va yovuz kuchlarni idrok qilib, undan ta’limiy-ma’rifiy xulosa qilishga o‘rgatish usullarining rang-barangligini ko‘rsatib berish;
– sinfdan tashqari o‘qish darslarida o‘qib-o‘rganiladigan asarlarni to‘g‘ri tanlay olish;
– sinfdan tashqari o‘qish darslarida tanlangan asarlarning o‘quv dasturidagi mavzularni to‘ldirishga, kengaytirishga xizmat qilishini ta’minlash;
– ertaklarni boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga o‘qitish jarayonida:
a) slaydlardan foydalanish;
b) multfilmlarni namoyish qilish;
d) asarlarni rollarga bo‘lib ifodali o‘qitish;
e) asarlardan parchalarni sahnalashtirish;
f) yangi pedagogik texnologiyalarning turli ko‘rinishlaridan, jumladan, “Modulli o`qitish texnologiyasi”dan foydalanish o‘ziga xos samaraga ega ekanligini misollar yordamida dalillash.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi.
1. Boshlang‘ich sinflarda badiiy asar ustida ishlash jarayonida vaqt tushunchasiga oid materiallarning nazariy asoslari haqida ilk bor alohida tadqiqot doirasida fikr yuritildi.
2. Vaqt tushunchasiga oid asarlar o`quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantirishdagi o`rni tavsiflandi, o`quvchilarda kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish boshlang‘ich sinfdan boshlash ma’qulligi misollar asosida dalillandi.
3. Badiiy asarlar g‘oyasining o‘quvchi tarbiyasidagi ahamiyati ochib berildi, badiiy asarlardagi obrazlar sujeti yordamida 1-4-sinf o‘quvchilariga ham ta’lim, ham tarbiya berish mumkinligi o‘rganildi.
5. Boshlang‘ich sinflarda o`qish darslarini tashkil etishda modulli o`qitishdan foydalanish usullari ochib berildi.