|
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus
ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti
xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunosligi kafedrasi
70230101 – Lingvistika: ingliz tili mutaxasisligi
magistranti Xasanova Muborak Tashpulatovna
Metaforaning shoir fikrini ochib beruvchi asosiy vosita sifatida she’riyatda qo’llanilish xususiyatlari.
Metaforaning ma'nosini faqat ma'lum bir muhitdan kelib chiqqan ma'lum bir auditoriya tushunishi mumkin. Metafora shoirlar tomonidan o’z fikrlarini o’quvchilarga soddaroq yetkazib berish hamda she’riy matnlar anglatgan ma’noni tezroq va chuqurroq anglab olinishi uchun qo’llaniladigan uslubiy vosita hamda uning she’riy matnlarda qo’llanilish xususiyatlari turli xil.
Kalit so’zlar: metafora, obyekt, o’xshatish, ma’no, tasvir, usul, shoir, she’riyat
Metafora - biror narsaga qiyoslash orqali xayoliy sifatlarni ifodalovchi nutq shaklidir. Bu obyektlar yoki harakatlarni bog'lash orqali haqiqatni tasvirlaydigan adabiy taqqoslash vositasi.
Metafora tilni she'riy deb belgilovchi aniq stilistik vositalardan biridir. Oddiy, kundalik tilda ham majoziy iboralar mavjud. Shoirlar metaforalarda odamlar bog‘lashi mumkin bo‘lgan oddiy narsalardan foydalanadilar. Tabiatdagi ob'ektlar (jonli yoki jonsiz), harakatlar, va boshqa narsalarga ko'pincha metaforik qiymat beriladi.
Yozuvchi bir hodisa yoki obyektni boshqasidan foydalangan holda, birinchi obyektni ikkinchisining fazilatlari bilan bog'laydi. Metaforalar oʻxshatish bilan bir qatorda adabiy “troplar”ning umumiy toifasiga kiradi. O‘xshatishdan farqli o‘laroq, metaforada ikki predmetni solishtirishda “kabi” yoki “misoli” va shunga o’xshash qiyoslash so‘zlari qatnashmaydi.
O'quvchi uchun qiyosiy ma'no yo'qolib qolmasligi maqsadidsa yozuvchilar to'g'ri metafora yaratishi muhim. Aslida, metafora asosiy atama va ikkinchi darajali atamaning tushunarli birikmasiga bog'liq. Asosiy atama aniq yoki so'zma-so'z shaxsni bildiradi va ikkinchi darajali atama ma'no qo'shish uchun majoziy ma'noda ishlatiladi. Masalan, “the car was a lemon,” metaforasida asosiy atama “the car”va ikkinchi darajali atama “lemon”. Limondan foydalanish avtomobil uchun majoziy ma'no qo'shadi.
Yozuvchilar o'z ishlariga metafora qo'shishdan foyda olishlarining ba'zi usullari:
Tasvir yaratish
Metaforalar yozuvchilarga o'quvchilar uchun faqat tavsif bilan cheklangan tasvirlarni yaratishga imkon beradi. Boshqacha qilib aytganda, ta'sirli metafora yozuvchi tomonidan ortiqcha tushuntirish yoki tavsifga ehtiyojni yo'qotadi. Buning o'rniga, ikki xil narsani bilvosita taqqoslash orqali o'quvchi uchun kattaroq ma'no va tushunish imkonini beradigan tasvir yaratiladi. Ushbu tasvir metaforadan adabiy vosita sifatida foydalanishning kuchli natijasidir.
Fikr va his-tuyg'ularni uyg'otish
Yozuvchilar metaforadan adabiy vosita sifatida foydalanganlarida, bu ko'pincha o'quvchini bunday taqqoslashda "mantiq" yoki haqiqat haqida o'ylashga majbur qiladi. Bu fikrlar, o'z navbatida, taqqoslashning asosli ekanligini anglash orqali muvaffaqiyatli metafora bilan o'quvchida hissiyot uyg'otishi mumkin. Bu, ayniqsa, she’riyatda haqiqatni lirik, lekin ixcham tarzda tasvirlash vositasi sifatida samarali.
Nega metafora she'riyatda qo'llaniladi?
Adabiyotda metaforalardan maqsadli va o’rinli foydalaniladi. metaforaning she’riyatdagi vazifalari quyidagilardan iborat. Ushbu vazifalar adabiyotning boshqa yo’nalishlarida ham qo'llanilishi mumkin.
1. Fikrlar orasidagi bog’liqlikni yaratish
Metafora orqali bildirilgan ma'no maqsadli obyekt va manba o'rtasida, garchi ular har xil bo'lsa ham, bog'lanishni yaratadi. Shuning uchun u o'quvchiga taqdim etilgan mavzu bo'yicha boshqa nuqtai nazarni beradi. Ikki hodisa o'rtasidagi o'xshashlikni ko'rsatish orqali adabiy analogiya vositasini chizish uchun metaforalardan foydalanish mumkin.
2. Esda saqlab qolishni osonlashtirish uchun
She’riyatda metafora keng tarqalgan. Ular ba'zan oson va noodatiy bo'lib, o'quvchiga yodlashda yordam beradi.
3. Estetik maqsadlar uchun
Metafora go’zal til yaratadi va “satrlar orasidagi o’qishni” talab qiladi. Shunday qilib, u she’rni zavqli va ba’zan kulgili qilishi mumin. U she’rni jonlantirishi mum
kin.
4. Ma'noni kuchaytirish
Tasavvurning stilistik vositasi tasavvurni jalb qilish va o'quvchining she'r haqidagi tushunchasini oshirish orqali she'riy tilga kuch beradi. Metafora murakkab masalalarni aniqlash oson bo'lgan narsa bilan bog'lash orqali yanada tushunarli qiladi.
5. Sensorli murojaat uchun
Metaforalar o'quvchining his-tuyg'ularini, ayniqsa vizualizatsiyani jalb qiladi. Binobarin, metaforalar she’riyatdagi obrazlilikni yanada jonli qiladi. O’quvchi taqqoslangan ob'ektlarni bir-biriga bog'lashi va aqliy rasmlarni yaratishi mumkin.
6. Noaniqlik uchun
She’rda metafora mavjudligi noaniqlikni keltirib chiqaradi. Shoir o‘z so‘zining asl ma’nosini metafora ortiga yashira oladi. Metaforalarning ma'nosini faqat ma'lum bir muhitdan ma'lum bir auditoriya tushunishi mumkin. Demak, konkret metaforaning mutlaq ahamiyati ko‘pincha shoirning ixtiyorida bo‘ladi. O’quvchi esa uni shoir ko‘zlanganidek tushunsa, she’rdan ko‘proq zavq oladi.
7. Tanqidiy fikrlashni uyg'otish
Metaforalar o‘quvchilarni she’rning tom ma’nosidan tashqari o‘ylashga undashi mumkin. Demak, she’riyatda metafora qo‘llash ma’rifatga turtki bo‘lgan bahs-munozara va tanqidlarni rag‘batlantirishi mumkin.
8. Fikrni kuchaytirish
Metaforalar fikrni ko'proq tasvirlash orqali uni kengaytirish uchun ishlatiladi. Taqqoslash orqali taqqoslanayotgan narsaga ko'proq e'tibor qaratiladi va shu bilan she'rda unga ko'proq ahamiyat beriladi.
9. Simvolizm yaratish
Metafora taqqoslash bo'lgani uchun bir obyekt ikkinchisining ramziga aylanadi. A obyektni B bilan taqqoslaganda, B obyekti A obyektining sifati yoki funktsiyasini ifodalaydi.
Xulosa qilib aytganda, adabiy vosita sifatida metafora ikki xil ko'rinadigan narsa o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri taqqoslashni yaratish vositasi sifatida ishlaydi. Bu o'quvchilar uchun samarali, chunki metafora ikki o'xshash bo'lmagan mavjudlik yoki g'oyalar o'rtasida bog’lanishni yaratishi mumkin. Bular metafora natijasida bir-birini yoritadi va ikkalasining ma'nosini chuqurlashtiradi. Metafora she'riyat va nasr yozuvchilar uchun muhim nutq shaklidir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
http://library.ziyonet.uz
https://osnovaschool.ru
Rahimjonov N. Shoir va davr. – Toshkent: G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1983. – B. 182.
Aristotel. Poetika. – T.: Adabiyot va sanʻat, 1980
Mirtojiyev M. Lingvistik metaforalar tasnifi - 1973
Greene, R., Cushman, S., Cavanagh, C., Ramazani, J., Rouzer, P., Feinsod, H., . . . & Slessarev, A. (Eds.). (2012). The Princeton encyclopedia of poetry and poetics. Princeton University Press.
Do'stlaringiz bilan baham: |
