O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat unversiteti

Monopolistik raqobat sharoitida savdo

Agar X— ma’lum firmaning sotish hajmi, S — tarmoqdagi umumiy sotish haj. mi, n — tarmoqdagi firmalar soni, b — firmaning o‘z tovari narxiga bog‘liq ravish- da bozordagi ulushini ko‘rsatuvchi talab o‘zgaruvchisi, R — mazkur firma tovari narxi, R* — raqobatchi tovarlarning o‘rtacha narxi bo‘lsa,

X=S[(l/n)-bx(P-P)*] (1) bo'ladi.
Agar firma o‘z tovarlarini o‘rta narxdan yuqori narx bo‘yicha sotsa (R>R*\ uning bozordagi ulushi («S'/и) pasayadi (X<(S/ri)). Agar firma o‘z tovarlarini o‘rtacha narxdan past narxda sotsa (R uning bozor ulushi ko‘payadi (X>{S/rij).
Monopolistik raqobatning xalqaro savdoga ta’sirini aniqlash uchun, eng avva-
lo, firmalar soni va ularning tovarlari narxi o‘rtasidagi uchta asosiy o‘zaro bog‘liq- liklarni aniqlash zarur:

• 
  firmalar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, har bir firma ishlab chiqaradigan tovar haj­mi shuncha kam bo‘ladi, o‘rtacha xarajatlar ortib boradi;
  
• 
  firmalar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, raqobat darajasi yuqori bo‘ladi va tovar nar­xi pasayadi;
  
• 
  agar narx o‘rtacha narxdan yuqori bo‘lsa, bozordagi firmalar soni ortadi va aksincha.
  

Monopolistik raqobat modelida dastlabki ikki bog‘liqlik muhim hisoblanadi. Xalqaro savdo tovar sotish bozorlari sig‘imini oshiradi. Firmalar soni va bir firma- ga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha ishlab chiqarish xarajatlari quyidagi chiziqli tengla- ma bilan ifodalanadi:
C* = (F/X) + c, (2)
C* = n(F/S) + c, (2a)
Bu yerda: C* — o‘rtacha xarajatlar, F — doimiy xarajatlar, с — firmaning che- garaviy xarajatlari.
Formuladan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi, o‘z navbatida, sotish haj­mi ortib borgan sari firmaning o‘rtacha xarajatlari kamayib boradi, chunki doimiy xarajatlar yanada ko‘proq tovarlar soniga bo‘linadi. Bozor muvozanatda bo‘lgan sha­roitda har bir firma tovarining narxi bir xil bo‘ladi, R=R*. Ushbu holatda 1-formula X=S/n ga keladi. X qiymatini ikkinchi formulaga qo‘ysak, 2a-formula kelib chiqa- di. Bu formuladan ko‘rinib turibdiki, tarmoqda firmalar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, o‘rtacha xarajatlar shunchalik ortib boradi. Firmalar soni o‘zgarmagan holda sotish hajmining ortishi o‘rtacha xarajatlarning qisqarishiga olib keladi.


Tarmoq ichidagi savdo va tarmoqlararo savdoning farqlari. Tarmoq ichi- dagi savdo — bu mamlakatlar o‘rtasida bir tarmoqning differensiyalashgan mah- sulotlari bilan savdo qilishidir.
Tarmoqlararo savdo — mamlakatlarning turli tarmoqlarni gomogen mahsulot- lari bilan savdo qilishidir.
Tarmoq ichidagi savdo, asosan, differensiyalashgan tovarlar bilan amalga osha- di, ba’zi vaziyatlarda gomogen tovarlar bilan ham amalga oshishi mumkin. Bun- ga sabab sifatida transport xarajatlarini qisqartirish va mavsumdagi farq bo‘lishi mumkin. Birinchi va ikkinchi mamlakatlarda bir tovarni ishlab chiqaruvchilar (S,S’) va iste’molchilar (DiD') geografik jihatdan rasmdagidek joylashgan. SD' maso- fe D'S' masofadan sezilarli darajada qisqa bo‘lganligi sababli ikkinchi mamlakat uchun tovarni o‘z ishlab chiqaruvchisidan sotib olgandan ko‘ra xorijdan import qilish foydaliroq bo‘ladi.
Shimoliy va janubiy yarimsharda yil fasllari turli vaqtga to‘g‘ri keladi, ya’ni Braziliya o‘zining qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yig‘im vaqtida AQSh ga eksport qiladi va AQSh da yig‘im vaqtida AQSh dan sotib oladi.


Tarmoq ichidagi savdo



S’

1.