O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

metin
(o‘zb.)— 
nikotin
> 
nikot.n
(rus.), 
ovsin
(o‘zb.) 
apelsin > apelsin 
(rus) 
kabi. 
8.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan bir bo‘g‘inli so‘zlarda «u» unlisi o‘zbek tilidagi 
«u»dan cho‘ziqroq va kuchliroq talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
dud
(o‘zb.) —
dub
> 
du:b
(rus), 
pul
(o‘zb.)— 
puls
> 
puls
(rus.), 
tush
(o‘zb.)— 
tush
> 
tir
(rus.) 
kabi. 
9.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning urg‘uli bo‘g‘inida «u» 
unlisi o‘zbek tilidagi «u»dan ancha cho‘ziq va biroz yo‘g‘onroq talaffuz etiladi. 
Qiyos 
qiling:
bunda
(o‘zb.) — 
budka
(rus.), 
mangu
(o‘zb.) —
mangusta
(rus.), 
mavzu
(o‘zb < arab.) — 
meduza
(rus.) kabi. 
10.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning urg‘usiz bo‘g‘inidagi «u» 
qisqa talaffuz qilinadi, ammo o‘zbek tilidagi «u» ayni shu fonetik pozitsiyada 
ruscha «u»dan ham qisqaroq bo‘ladi. Qiyos qiling:
dushman
(o‘zb.) —
turbina
(rus.), 
muzday
(o‘zb.) — 
muzey
(rus) kabi. 
11.
So‘z boshidagi berkitilmagan, urg‘usiz bo‘g‘inda «u» unlisi ruscha so‘zlarda 
yo‘g‘onroq, o‘zbekcha so‘zlarda ingichkaroq (yumshoqroq) talaffuz etiladi. 
Qiyos qiling: 
uklad
(rus.) — 
uxlamoq
(o‘zb.), 
vizual
(rus.) — 
uzum 
(o‘zb.) kabi. 
12.
Ruscha leksik o‘zlashmalarda «u» unlisi yumshoq undoshdan so‘ng o‘ta 
ingichka (old qator unli tarzida), qattiq undoshdan so‘ng esa yo‘g‘on (orqa 
qator unli tarzida) talaffuz qilinadi. Qiyos qiling:
abajur va manikur, 
ultimatum va kostyum, plug va salut
kabi. Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlarda 
yumshoq undoshdan keyin kelgan «u» o‘zbekcha «u» dan ham ingichkaroq va 
yumshoqroq talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
burro
(o‘zb.) — 
byuro
(rus.) kabi. 
13.
Ruscha leksik o‘zlashmalarning urg‘usiz bo‘g‘inidagi «e» unlisi o‘zbekcha «e» 
dan 
ancha 
tor 
(«i» 
ga 
yaqin) 
talaffuz 
etiladi: 
telefon
> 
tilifon, 
televizor
> 
tilivizor, adres
> 
adris
kabi. 
14.
Rus tili orqali o‘zlashgan so‘zlarda «a» unlisi o‘zbekcha «a» dan yo‘g‘onroq 
talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
kana
(o‘zb.) — 
kanal
(rus.) kabi. 

---

84 
15.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlardagi o‘rta keng, lablangan «o» unlisi urg‘uli 
bo‘g‘inda o‘zbek tilidagi o‘rta keng, lablangan «o‘» dan kengroq talaffuz 
etiladi. 
Qiyos 
qiling:
ton
(rus.) 
— 
to
‘
n
(o‘zb.), 
tok
(rus.) 
—
to
‘
k
(o‘zb.), 
tort
(rus.) — 
to
‘
rt
(o‘zb.) kabi. Urg‘usiz bo‘g‘inda esa ruscha «o» 
reduksiyaga uchrab, o‘ta kuchsizlanadi va «qisqa «i» yoki «a» tarzida talaffuz 
qilinadi: 
traktor
> 
traktir, samolyot > samalyot 
kabi. 
16.
Jonli tilda «r» bilan boshlangan arabcha, forscha va ruscha so‘zlarning boshida 
bir «o‘» tovushining orttirilishi ancha keng tarqalgan: 
ro
‘
za
> 
o
‘
raza
, 
rus > 
o
‘
ris
, 
ro
‘
mol
> 
o
‘
ramol
kabi. Adabiy talaffuz me’yori sifatida 
ro
‘
za, rus, ro
‘
mol 
shakllari saralangan. 
17.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlarning oxirida lab-tish «v» undoshi jarangsiz 
«f» tarzida talaffuz qilinadi: 
aktiv
> 
aktif, passiv
> 
passif, ustav> ustaf 
kursiv
> 
kursif
kabi; «v» ning jarangsizlanishi so‘z ichidagi assimilyativ 
holatda ham yuz beradi: 
avtomat
> 
aftomat, stavka
> 
stafka 
kabi. Bunday 
talaffuz adabiy til uchun me’yor sanaladi, ammo o‘zbek tilining o‘z so‘zlarida 
qo‘llanadigan lab-lab «v» undoshi so‘z oxirida ham, jarangsiz undosh ta’sirida 
ham «f» ga o‘tmaydi: 
ov, birov, ovqat, shavkat 
kabi. (Bu holat ham orfoepik 
me’yor sanaladi). 
18.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlarning ko‘pchiligida urg‘u erkin bo‘ladi, bu hol 
o‘zbek adabiy tili va talaffuziga ham singib bormoqda: 
atlas, trolleybus, 
tramvay 
kabi. 
19.
O‘zbek tilidagi urg‘u asosan so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi, ammo ayrim 
o‘zlashgan so‘zlarda urg‘u so‘zning oldingi bo‘g‘inlarida bo‘lishi ham 
mumkin:
hamma, jami, hamisha, afsuski 
kabi. Bunday holatlardan xabardor 
bo‘lish adabiy talaffuz me’yorlariga amal qilish imkonini beradi. 
Xullas, o‘zbek tili tovushlarining akustik, artikulatsion xususiyatlari, tasnifi va 
tavsifi, ularning miqdoriy, fonologik xossalari; rus tili tovushlari bilan qiyosiy 
izohi, orfoepiyasi va orfografiyasi, ishlatilish marotabasi haqidagi qisqacha 
ma’lumotlar shulardan iborat.

---

85