O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

jargonlar
deyiladi. Masalan, oftobi olam (podsho), 
husni mutlaq (xudo), nishoni oliymon, shoye’ qiling (bildiring), malhuz emas 
(mulohaza qilingan emas), ne’mati jannat (yor, mahbuba), tavaqqu’ aylang 
(umid bilan kuting), tanzil (foyda). 
O‘g‘rilar, qimorbozlar orasida qo‘llanadigan so‘zlar argolar deb yuritiladi; loy 
(pul), xit (militsioner), bedana (to‘pponcha), xitola (o‘g‘irla), zamri (jim tur), 
atamri (gapir), atanda (qoch) kabi.
Qadimda savdogarlarning, otarchilarning ham argolari bo‘lgan: yakan (pul), 
joyi (yo‘q), xasut (non), dax (yaxshi, durust) – otarchilar argosi; sar yoki sari 
piyoz (ming so‘m), saru nimsar (bir ming besh yuz so‘m), kapara (olti ming 
so‘m). 
Savol va topshiriqlar: 
1.Tarixiy shakllanish jihatidan hozirgi ona tili leksikasi qanday turlarga bo‘linadi? 
2.Hozirgi ona tili leksikasining ijtimoiy-dialektal tarkibi qanday tuzilgan? 
3. Umumxalq leksikasi va leksik dialektizmlar haqida so‘zlang. 
4.Kasb-hunar leksikasi nima? Badiiy adabiyotda qanday vazifa bajaradi? 
5.Termin va terminologik leksika haqida ma’lumot bering. 
6.Jargon va argolarning qanday o‘ziga xosliklari bor? 
Testlar 
1.Qaysi qatorda bir grammatik ko‘rsatkich qo‘shilsa shakldoshlik saqlanib 
qoladigan 
shakldosh 
so‘zlar 
keltirilgan?
A. savat, osha,qiy B. palla, bo‘sh, ivimoq C. do‘l, istak, tutash D. uchuq, 
soz, qiyiq
 
2.To‘ylari olma gulida bo‘lgan edi. Ma’no ko‘chish turini aniqlang.
A. Metafora B. metonimiya C. sinekdoxa D. vazifadoshlik
3.Qaysi 
bandda 
ma’nodosh 
frazeologizmlar 
berilgan?
A. ko‘ksini yerga bermoq, kuragi yerga tegmoq B. do‘ppisi yarimta, ko‘ngli 
yarim C. anqoga shafe’, ko‘zga dori D. shaftoli qoqmoq, pashsha 
qo‘rimoq 
4.Sohibjon hofiz dadamizning o‘ng qo‘llarida o‘tirardi. Ushbu gapda ma’no 
ko‘chishining 
qaysi 
turi 
qo‘llangan?
A. Metafora B. metonimiya C. sinekdoxa D. vazifadoshlik 
5.Tuya qildi iborasining ma’nosi to‘g‘ri izohlangan qatorni toping.
A. aldab-suldab haqini o‘zlashtirdi B. o‘zini bilmaganga, ko‘rmaganga chiqardi
C. yomon xatti-harakatlar qildi D. mashaqqatga chidamli qildi. 

---

166 
6.Polisemantik so‘zlarda ma’nodoshlik har bir ma’nosida alohida shakllanadimi?
A. Polisemantik so‘zlar har bir ma’nosi bilan alohida sinonimik qatorda ishtirok 
etishi mumkin. B. Polisemantik so‘zlarda faqat bitta bosh ma’no mavjudligi bois 
faqat bitta sinonimik qatorda ishtirok etadi. C. Polisemantik so‘zlarning 
ma’nolari orasida bog‘liqlik uzilsagina boshqa sinonimik qatorda ishtirok eta oladi.
D. Polisemantik so‘zlar bir so‘zning turli ko‘rinishi hisoblangani uchun faqat bitta 
sinonimik qatorda ishtirok eta oladi. 
7.Qaysi bandda paronimlarni yanglish qo‘llash bilan bog‘liq xatolik mavjud?
A.Yomonni yaxshi desang, suyiladi. B.Achchiq til odamni etar darbadar. C. 
U mehribon, asil yurak sohibi edi. D. Biz bahtli bo‘lamiz, xudo xohlasa. 
8.Suzib bo‘lmas palovni dam yemasdan, Dedim rostin kishidan dam yemasdan. 
Zeriktirgay riyokor bo‘lsa mehmon, Qo‘yilgan oshni dam yeb, dam yemasdan. 
Ushbu she’rda qo‘llangan san’at va 2-satrdagi “dam yemoq” birligining ma’nosi 
qaysi bandda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. tajnis; 
“pand yemoq”, “past kelmoq” B. takrir; “istihola qilmoq” C. ishtiqoq; 
“ta’sirini kamaytirmoq”, “kuchini kesmoq” D. tajnis; “ta’sirini kamaytirmoq”, 
“kuchini kesmoq” 
9.Ko‘p 
ma’noli so‘zlar haqida berilgan noto‘g‘ri hukmni aniqlang.
A. Ko‘p ma’noli so‘zlarda ma’no qanchalik ko‘p bo‘lsa ham, lekin u bir so‘z 
hisoblanaveradi. B. Ko‘p ma’noli so‘zlarda ma’nolardan biri to‘g‘ri ma’no, 
qolganlari ko‘chma ma’no bo‘ladi. C. Ko‘p ma’noli so‘zlarda ko‘chma ma’no 
nutq tarkibida boshqa so‘zlar bilan bog‘langanda namoyon bo‘ladi, nutq tarkibidan 
ajratilganda esa to‘g‘ri ma’nosi asosiy ma’no bo‘lib qoladi. D. Ko‘p ma’noli 
so‘zlar yangi paydo bo‘lgan so‘zlarni, kasbiy atamalarni o‘z ichiga oladi. 
10.Qaysi 
bandda 
berilgan 
juftlik 
o‘zaro 
zid ma’noli hisoblanmaydi?
A. minnatdorlik – ko‘rnamaklik B. mast – hushyor C. qo‘rs- muloyim
D. nojo‘ya – o‘rinsiz