O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

O
‘
zbek imlosining asosiy tamoyillari 
O‘zbek imlosi quyidagi yozuv tamoyillari asosida ish ko‘radi:
Fonetik yozuv.
So‘z va uning qismlari qanday talaffuz qilinsa shunday 
yozishni talab etadi. Fonetik yozuv imloni tartibga solishda chigalliklarni keltirib 
chiqaradi. Chunki bu yozuvga amal qilinganda so‘zlar va qo‘shimchalarning turli 
variantlari yuzaga keladi. Ulardan ayrimlarini ko‘rib o‘tamiz: 
1. g undoshi bilan boshlanuvchi ko‘pgina qo‘shimchalarda birinchi harfning k 
yoki q ga aylanishi kuzatiladi: -ga / -ka, -qa bog‘-ga, yurak-ka, yutuq-qa; -gan/-
kan, -qan; gach/-kach, -qach; -guncha/-kuncha,-quncha va h. 
2. i unlisi bilan boshlanuvchi ayrim qo‘shimchalarda o‘zakdagi unli ta’sirida 
ulashishning kuzatilishi: indi/undi (kuy-undi), im/um (uy-um, un-um). 
3. So‘zga harakat nomining -v, ot va sifat yasovchi -q, egalik shakli, 
shuningdek, ayrim fe’l yasovchilar qo‘shilganda turli fonetik o‘zgarishlar 
kuzatiladi va ular imloga ko‘chadi: tintuv (tinti-v), o‘quv (o‘qi-v), sanoq (son-a-q), 
qiynoq (qiyin-a-q), so‘roq (so‘ra-q), o‘yna (o‘yin-a), pasay (past-ay), ulg‘ay (ulug‘-
ay), sarg‘ay (sariq-ay), buyruq (buyur-iq), chanqog‘i (chanqa-q-i), sanog‘i (son-a-
q-i), eshigi (eshik-i) va hokazolar. 
Morfologik yozuv
. So‘z va uning qismlarini qanday talaffuz qilinishidan qat’i 
nazar imloga, asliga muvofiq yozishni talab etadigan yozuv qoidasi. Og‘zaki 
nutqda so‘z qismlari turli fonetik variatsiyalarga uchraydi, biroq yozuvda bu 
jarayonlar aks ettirilmaydi: 
Ketdi (ketti), yigitcha (yigichcha), tuzsiz (tussiz), taqsim (taxsim), qochdi 
(qoshti), bog‘ga (boqqa), sig‘gan (siqqan), bargga (barkka) va hokazolar. 
Morfologik yozuv imloda bir xillikni ta’minlaydi. 

---

124 
Shakliy (grafik) yozuv
. Nutqimizda keng qo‘llanadigan o‘zlashma so‘zlarni 
qanday talaffuz qilishimizdan qat’i nazar asliga muvofiq yozishni talab etadigan 
yozuv qoidasi. Ko‘pgina turkiy tillardan farqlanib o‘zbek tilida o‘zlashma so‘zlarni
o‘zlashtirish madaniyatiga yaxshi amal qilingan. Bu, albatta, o‘zbek tili tarixida 
arabiy, forsiy, keyinchalik ruscha o‘zlashmalarni o‘zlashtirishda dastlabki 
qadamlarning to‘g‘ri tashlanganligi, aniqrog‘i, mazkur so‘zlarni dastlab o‘z 
asarlarida foydalangan allomalarimiz asliga muvofiq qo‘llay olganlari bilan 
bog‘liqdir: fikr (fikir), qahr (qahir), hukm (hukum), muallim (malim), foiz (foyiz), 
Navoiy (Navoyi), operator (apiratir), kvitansiya (kaptansa) va hokazo.