O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Tarixiy (an’anaviy) yozuv
. So‘z va qo‘shimchalarning hozirgi o‘zbek adabiy 
tili uchun me’yoriy bo‘lmagan, tarixiy variantlaridan yozma nutqda foydalanilishi 
o‘zbek imlosining tarixiy-an’anaviy yozuv qoidasiga muvofiq amalga oshiriladi. 
Aniqrog‘i, so‘z va uning qismlarini hozirgi holaticha emas, tarixiy, an’ana tusiga 
kirib qolgan shaklida yozish bugungi imlo nuqtayi nazaridan xato hisoblanmaydi: 
chorizm (sarizm), pudratchi (podryadchik), buyruq (amr), nima uchun (nechun), u 
(ul), uni (oni). Shuningdek, ko‘pgina qo‘shimchalarning yozilishida ham bu holatni 
ko‘rishimiz mumkin: 
-gin/gil borgil//borg‘il. …so‘zimni uch bora quloqqa ilgil… (A.Oripov)
-mi/mu qoldimu, keldimu. …sevgini o‘lchab bo‘lurmu toshu tarozu 
bilan….(E.Vohidov) 
Farqlovchi 
yozuv.
Tilimizdagi 
shaklan 
bir-biriga 
yaqin 
so‘z 
va 
qo‘shimchalarni nutqda farqlashni talab etuvchi yozuv qoidasi. -li/-lik/-liq, -chan/-
chang, 
-dash/-dosh: 
gurunchli/gurunchlik, 
paltoli/paltolik, 
otalik/otaliq, 
yondash/yondosh, 
ishchan/yaktakchang. 
Shuningdek, 
azm-azim, 
tunamoq-
to‘namoq, yot-yod, yoriq-yorug‘ va h.
 
TEKSHIRISH SAVOLLARI
 
 
1. Orfografiya nima? U grafikadan qanday farqlanadi?
2. Orfografiya qoidalarining tuzilishi qanday prinsiplarga asoslanadi?
3. Kirillcha o‘zbek yozuvi imlo qoidalari qachon tasdiqlangan? Yangi (lotincha) 
o‘zbek yozuvining imlo qoidalari-chi?
4. «O‘zbek orfografiyasining asosiy qoidalari» qanday bo‘limlardan tarkib topgan? 
(Bo‘limlarning nomlanishi, paragraflari...).
5. Lotincha o‘zbek yozuvining imlo qoidalari qanday bo‘limlardan tarkib topgan? 
(Bo‘limlarning nomlanishi, modda va bandlari).

---

125 
6. Kirillcha o‘zbek yozuvi imlosidagi qaysi qoidalar lotincha o‘zbek yozuvi imlo 
qoidalari sirasiga kiritilmagan? Sabablari?
7. Har ikkala «qoidalar» to‘plamida harflar imlosiga oid qanday farqlar bor?
8. Har ikkala «qoidalar» to‘plamida asos va qo‘shimchalar imlosiga oid qanday 
tafovutlar bor?
9. Har ikkala «...qoidalar» to‘plamida qo‘shma so‘zlar imlosiga oid qanday 
tafovutlar bor?
10. Har ikkala «...qoidalar» to‘plamida chiziqchaning qo‘llanishiga oid imloda 
qanday tafovutlar bor?
11. Har ikkala «...qoidalar» to‘plamida bosh harflar imlosiga oid qanday tafovutlar 
bor? 
 
1.
Qaysi javobda yuklamalar imlosi bilan bog‘liq xatolik mavjud? 
A. Na ukasidan, na akasidan aytarli yordam ololmagandi. B. O‘sha kungi 
uchrashuvda-yoq 
barcha masalaga oydinlik kiritib qo‘yishmadimi?
C. Opa-ginam, sizni ko‘rmaganimga naq uch soat bo‘libdi, bormisiz o‘zi?
D.Chol yo eringanidan, yo odat sabab hovli eshigini doim hassa-da ochar va 
mening kuzatib o‘tirganimni ham sezib yurardi. 
2.
Qaysi so‘zlarni qatorga sig‘may qolsa, keyingi qatorga ko‘chirib bo‘lmaydi? 
A. klub, bank, ayb 
B. BMT, D.Komilova, “Navro‘z-2002” C. 2009, XXI, 
5 “B”- sinf
D. A,B,C 
3.
1995-yilda qabul qilingan imlo qoidasiga ko‘ra quyidagi so‘zlarning qaysi 
biri qo‘shib yoziladi? 
A) kir sovun B) tarjimayi hol C) liq to‘la D) och sariq 
4. Tutuq belgisi (’) qo‘yilishi kerak bo‘lgan so‘zlarni aniqlang. 
A) maraka, tazim B) mo‘tadil, vaz C) mashuq, mezon D) taziya, murojaat
5. Qaysi qatordagi so‘zda til oldi jarangli tovush lab-lab jarangli tovushi sifatida 
talaffuz etiladi? 
A) mehmon B) bo‘yni C) gapni D) minbar 

---

126 
6. Noto‘g‘ri yozilgan so‘zlar qatorini ko‘rsating. 
A) oliyjanob, taqiqlamoq, ohanrabo B) taqchil, bug‘u, hasharot 
C) hukumron, alyuminiy, vakum D)bo‘ysunmoq, gulsapsar, binoyi 
7. 1995-yilda qabul qilingan imlo qoidasiga ko‘ra quyidagi so‘zlarning qaysi biri 
ajratib yoziladi? 
A) yarim avtomat B) bug‘doy rang С) janubi g‘arb D) sovuq mijoz 
8. Noto‘g‘ri yozilgan so‘z qaysi qatorda berilgan? 
A) hasharot B) netron C) obro‘li D) xushhazm 
9.Talaffuz va imloda farqlanadigan so‘zlar ko‘rsatilgan qatorni toping. 
1) tonna; 2) avtomat; 3) bahor; 4) okean; 5) kollej; 6) ishlov; 7) tovuq; 8) yasha; 9) 
bilan 
A) 1, 2, 5, 7, 8, 9 B) 3, 4, 6, 8, 9 C) 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9 D) 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 
10. Qaysi gapda noto‘g‘ri yozilgan so‘z qatnashgan? 
A. Aluminiy idishlarda ovqat saqlab yeyish sog‘liq uchun zararlidir. B. Bulbul 
Arabiston yarim orolining janubida qishlab, aprelning oxirida yurtimizga uchib 
keladi. C. Tamagirlik bilan adolat bir-biriga ziddir. D. Fitrat fors shoiri 
Bedil haqida ilmiy tadqiqotlar olib borgan.